Báo cáo mới phát hành của Chứng khoán Rồng Việt (VDSC) cho rằng Sàn giao dịch vàng Thượng Hải (SGE) có thể là mô hình tham khảo phù hợp nhất trong lộ trình thí điểm Sàn giao dịch vàng (SGD vàng) tại Việt Nam.
VDSC cho biết, trong tháng 10/2025, NHNN đã đề xuất thí điểm sàn giao dịch (SGD) vàng với 03 mô hình: (1) Thành lập Sàn giao dịch
vàng quốc gia; (2) Cho phép đưa vàng vào giao dịch trên Sở giao dịch hàng hóa; (3) Lập Sàn giao dịch vàng trong Trung tâm
tài chính quốc tế tại Việt Nam.
Dự án thí điểm này, theo VDSC, sẽ cần trải qua quá trình “kiểm - thử - hiệu chỉnh” liên tục để thích ứng với bối cảnh kinh tế từng giai đoạn. Mục tiêu là thiết lập một thị trường minh bạch, có khả năng kiểm soát cung - cầu vàng, đồng thời hỗ trợ điều hành tỷ giá và ổn định ngoại hối.
VDSC chỉ ra hai nhóm thách thức chính trong giai đoạn đầu triển khai:
Về nguồn lực và cơ sở hạ tầng, Việt Nam không sản xuất được vàng nên muốn nhập khẩu vàng phải tốn nhiều ngoại tệ. Do đó, NHNN cùng các đơn vị được phép kinh doanh, giao dịch sẽ cân đối kỹ giữa nhu cầu vàng, nguồn ngoại hối và ổn định tỷ giá. Mặt khác, Việt Nam hiện tại cũng chưa có các kho lưu trữ vàng tập trung và hệ thống kiểm định vàng chuyên biệt.
Về hành lang pháp lý, hiện nay, quy chế vận hành SGD vàng vẫn chưa được ban hành. Khung pháp lý cần được xây dựng chặt chẽ trước khi triển khai thí điểm nhằm quy định rõ đối tượng được tham gia, bao gồm các ngân hàng thương mại (NHTM) và các nhóm thành viên khác, cùng với lộ trình và điều kiện mở rộng thành viên. Trong giai đoạn sau, khi mở rộng cho nhà đầu tư cá nhân, các hình thức giao dịch như chứng chỉ vàng cần được đảm bảo an toàn lưu ký, an ninh thông tin và đặc biệt là duy trì tính thanh khoản cao.
Trên thế giới, nhiều mô hình sàn giao dịch vàng đã hình thành, nhưng không phải tất cả đều phù hợp để Việt Nam tham khảo.
Tại Mỹ, COMEX - trung tâm hình thành giá vàng toàn cầu, chủ yếu giao dịch hợp đồng tương lai và được vận hành bởi CME Group, một doanh nghiệp tư nhân dưới sự giám sát của Ủy ban Giao dịch Hàng hóa Tương lai Mỹ (CFTC).
Ở Anh, thị trường London OTC hoạt động theo mô hình phi tập trung, chiếm tới 70% khối lượng giao dịch vàng danh nghĩa toàn cầu, được điều hành bởi Hiệp hội Thị trường vàng London (LBMA) dưới sự bảo trợ của Ngân hàng Trung ương Anh.
Tại Đông Nam Á, Singapore đã hình thành các sàn giao dịch tư nhân như SGC hay Abaxx Exchange, chủ yếu hướng đến các hợp đồng phái sinh và thu hút nhà đầu tư quốc tế.
Tuy nhiên, phần lớn các sàn này đều hoạt động theo mô hình phái sinh, mang tính tự do cao và không phù hợp với định hướng quản lý thị trường vàng của Việt Nam hiện nay - nơi cơ quan điều hành vẫn đặt mục tiêu kiểm soát thị trường vật chất, hạn chế đầu cơ và bảo đảm ổn định tiền tệ.
Chính vì vậy, VDSC cho rằng Sàn giao dịch vàng Thượng Hải (SGE) do Ngân hàng Trung ương Trung Quốc (PBoC) thành lập và quản lý là mô hình tham khảo gần gũi và khả thi hơn. SGE ra đời sớm, có khung pháp lý và cơ chế vận hành tương đối hoàn thiện, tập trung vào giao dịch vàng vật chất giao ngay, phù hợp với định hướng thí điểm giai đoạn đầu của Việt Nam. Cấu trúc thành viên của SGE cũng rõ ràng, minh bạch, với lộ trình mở rộng dần từ thành viên trong nước đến nhà đầu tư quốc tế.
SGE được thành lập và quản lý bởi Ngân hàng Trung ương Trung Quốc (PBoC), hoạt động từ năm 2011 và hiện là sàn giao ngay vàng vật chất lớn nhất thế giới, với hơn 250 thành viên, trong đó có 185 thành viên trong nước và 69 thành viên quốc tế.
Một điểm đáng chú ý là vai trò chủ đạo của hệ thống ngân hàng trong cơ cấu thành viên SGE. Các ngân hàng thương mại Trung Quốc và ngân hàng nước ngoài được phép tham gia thanh toán trực tiếp, hỗ trợ chuyển tiền, lưu ký và kiểm định vàng. SGE đồng thời quy định rõ các loại thành viên gồm ngân hàng, doanh nghiệp sản xuất – tiêu thụ vàng, các tổ chức tài chính, trung tâm kiểm định và lưu ký vàng. Hàng triệu khách hàng cá nhân và tổ chức có thể giao dịch vàng vật chất thông qua tài khoản mở tại các thành viên này.
Về điều kiện giao dịch và sản phẩm, SGE chỉ chấp nhận vàng thỏi hoặc vàng miếng đáp ứng tiêu chuẩn kỹ thuật do sàn ban hành. Toàn bộ vàng giao dịch trên sàn đều phải được tinh luyện bởi đơn vị đạt chuẩn SGE Standard Gold Ingot Refiner hoặc SGE Standard Gold Bar Refiner, đảm bảo độ tinh khiết tối thiểu 99,99% theo tiêu chuẩn quốc tế. Các giao dịch vàng được phân loại rõ giữa “vàng có thể giao nhận” và “vàng chỉ ký quỹ”, tùy thuộc mục đích của nhà đầu tư.
Cơ chế lưu trữ và giao nhận vật chất của SGE được đánh giá là một trong những yếu tố tạo nên tính minh bạch cho thị trường. Vàng được lưu giữ tại các kho đủ tiêu chuẩn, do sàn chỉ định và giám sát chặt chẽ. Thành viên hoặc khách hàng được cấp mã tài khoản vàng riêng, cho phép giao dịch, rút hoặc chuyển quyền sở hữu thông qua hợp đồng điện tử. Các tài khoản được chia làm hai loại: tài khoản ký quỹ - chỉ rút tại chính kho lưu trữ ban đầu; và tài khoản không giao dịch - có thể rút vàng ở bất kỳ kho lưu trữ nào có chứng nhận hợp lệ.
Báo cáo của SSI cũng đề cập đến các điều kiện để một đơn vị được cấp phép kiểm định và tinh luyện vàng – yếu tố then chốt trong việc bảo đảm uy tín của sàn. Theo quy định của SGE ban hành năm 2019, tổ chức được công nhận phải đáp ứng nhiều tiêu chí khắt khe: có ít nhất 5 năm kinh nghiệm trong lĩnh vực tinh luyện và kiểm định vàng, năng lực xử lý tối thiểu 10 tấn vàng/năm, tài sản ròng không dưới 50 triệu Nhân dân tệ (tương đương 7 triệu USD), đồng thời duy trì độ chính xác đo lường ở mức sai số không quá 1 phần triệu.
Ngoài ra, tiêu chuẩn kiểm định của SGE yêu cầu độ tinh khiết vàng đạt tối thiểu 99,99% (Au99,99) và giới hạn sai số giữa các phép đo không vượt quá 1 phần triệu (ppm). Phương pháp kiểm định phải tuân thủ tiêu chuẩn ISO 17025, bảo đảm độ chính xác trong toàn bộ quy trình từ khâu đo trọng lượng, đánh giá bề mặt, niêm phong đến lưu kho.
Theo đánh giá của SSI, mô hình này giúp Trung Quốc hình thành một hệ sinh thái giao dịch vàng khép kín, trong đó sàn giao dịch, cơ sở lưu trữ, hệ thống thanh toán và kiểm định hoạt động đồng bộ dưới sự giám sát của Ngân hàng Trung ương. Nhờ vậy, SGE không chỉ góp phần kiểm soát thị trường trong nước mà còn trở thành một trong những trung tâm định giá vàng quan trọng của thế giới, bên cạnh London và New York.
SSI cho rằng việc Việt Nam tham khảo mô hình SGE sẽ mang lại nhiều lợi ích trong việc xây dựng thị trường vàng tập trung, minh bạch và gắn kết với hệ thống tài chính chính thức. Bước đi này, nếu được thực hiện cẩn trọng và đúng hướng, có thể giúp hạn chế tình trạng đầu cơ, thao túng giá, đồng thời tạo nền tảng cho việc phát triển các sản phẩm vàng tài chính trong tương lai.
