Sau một năm 2025 đầy biến động thì thị trường gạo tại Nhật Bản đã chuyển dịch từ trạng thái khan hiếm sang dư thừa nguồn cung. Nguyên nhân chủ yếu xuất phát từ vụ thu hoạch cuối năm thắng lợi lớn khi người nông dân tích cực mở rộng diện tích canh tác với kỳ vọng gặt hái lợi nhuận cao. Mặc dù vậy việc giá bán lẻ tại các kệ hàng leo thang chóng mặt đã khiến sức mua của người tiêu dùng chững lại và hệ quả là lượng hàng tồn kho ngày càng phình to.
Lượng gạo tồn kho của Nhật Bản tăng vọt lên mức cao nhất trong ba năm quaTheo số liệu thống kê được Bộ Nông Lâm Ngư nghiệp Nhật Bản công bố thì tính đến thời điểm cuối tháng 11 năm 2025 lượng gạo tồn kho thuộc khu vực tư nhân đã chạm mốc 3 phẩy 29 triệu tấn. Con số này tương đương mức tăng 700 nghìn tấn hay 27 phần trăm so với cùng kỳ năm trước. Đây được ghi nhận là mức tồn kho cao nhất vào thời điểm cuối tháng 11 trong vòng ba năm qua và là biên độ tăng trưởng lớn nhất kể từ năm 2008 khi các số liệu bắt đầu được thống kê.
Các chuyên gia nông nghiệp tại đất nước mặt trời mọc chỉ ra ba nguyên nhân cốt lõi dẫn đến tình trạng tồn kho tăng vọt. Đầu tiên là làn sóng tăng gia sản xuất của nông dân do sức hút từ giá gạo tăng cao khiến sản lượng gạo dùng làm lương thực chính vụ năm 2025 đạt tới 7 phẩy 468 triệu tấn tức tăng 10 phần trăm so với năm ngoái và là mức đỉnh trong 9 năm. Nguyên nhân thứ hai đến từ động thái can thiệp của chính phủ khi tung ra thị trường tổng cộng 590 nghìn tấn gạo dự trữ với mức giá rẻ bao gồm cả lượng bán theo hợp đồng chỉ định. Yếu tố thứ ba là sự gia tăng đột biến của hoạt động nhập khẩu từ khu vực tư nhân.
Cụ thể trong giai đoạn từ tháng 1 đến tháng 11 năm 2025 tổng lượng gạo nhập khẩu đã cán mốc 92 nghìn 968 tấn tức gấp tới 104 lần so với cùng kỳ năm ngoái. Bất chấp mức thuế cao lên tới 341 yên một ki lô gam khoảng 2 phẩy 2 đô la Mỹ đối với lượng gạo ngoài hạn ngạch miễn thuế thì các thương nhân và công ty thương mại vẫn ồ ạt thu mua chủ yếu là gạo từ Mỹ với niềm tin rằng thị trường vẫn có khả năng tiêu thụ tốt.
Một điểm đáng chú ý là dù lượng tồn kho đang chất đống nhưng giá gạo trên thị trường vẫn neo ở vùng đỉnh. Lý giải cho hiện tượng này là do tâm lý lo ngại khan hiếm vẫn còn rất nặng nề từ mùa Hè khiến các doanh nghiệp phân phối đua nhau gom hàng và đẩy giá giao dịch lên cao. Theo thống kê của Bộ Nông Lâm Ngư nghiệp thì giá bán lẻ bình quân toàn quốc đối với túi tiêu chuẩn 5 ki lô gam hiện cao hơn 20 phần trăm so với cùng kỳ năm trước và mức giá trên 4 nghìn yên tương đương 25 phẩy 55 đô la Mỹ đã trở nên phổ biến.
Trước áp lực hiện tại các doanh nghiệp phân phối đang buộc phải xả hàng đối với số lượng tồn kho từng nhập vào với giá cao ngất ngưởng. Giá giao dịch giữa các nhà buôn vốn là chỉ số phản ánh nhạy bén quy luật cung cầu đã bắt đầu cho thấy xu hướng giảm nhiệt rõ rệt. Đơn cử như loại gạo Koshihikari của tỉnh Niigata tính đến ngày 22 tháng 12 có giá giao dịch khoảng 30 nghìn 750 yên cho 60 ki lô gam gạo lứt tức giảm 6 nghìn 100 yên hay 17 phần trăm so với hồi đầu tháng 10. Giới chuyên gia nhận định rằng việc giá gạo bán lẻ giảm theo đà này chỉ còn là vấn đề thời gian sớm hay muộn.
Trong khi sự dư thừa gạo mang lại tin vui cho người tiêu dùng thì đây lại là cú sốc lớn đối với các vùng chuyên canh. Nhiều dự báo cho thấy thu nhập thực nhận của người nông dân trong năm tới sẽ sụt giảm đáng kể. Năm 2025 khoản tiền ứng trước mà các hợp tác xã nông nghiệp viết tắt là JA chi trả cho nông dân tại các vựa lúa lớn như Hokuriku và Tohoku thường dao động ở mức 30 nghìn yên cho 60 ki lô gam gạo lứt tức gần gấp đôi năm trước. Tuy nhiên đối với vụ mùa năm 2026 thì con số này có thể sẽ giảm xuống chỉ còn khoảng 25 nghìn yên.
Giáo sư Katsumi Arahata thuộc Đại học Quốc tế Gakuen Nhật Bản cảnh báo rằng nếu JA tiếp tục duy trì mức giá thu mua cao thì điều đó sẽ vô tình kích thích dòng chảy của gạo nhập khẩu giá rẻ. Khi đó khoản tiền ứng trước cho nông dân sẽ chịu áp lực giảm mạnh và biên độ biến động thu nhập quá lớn sẽ khiến người nông dân gặp khó khăn trong việc lập kế hoạch sản xuất dài hạn.
Đồng quan điểm lo ngại này ông Tomoharu Ishii một nông dân trồng lúa tại làng Yahiko thuộc tỉnh Niigata cho biết nếu môi trường kinh doanh thay đổi quá đột ngột thì những nông hộ không đủ tiềm lực tài chính sẽ buộc phải bỏ nghề. Nguy cơ này đặc biệt cao đối với các hộ sản xuất quy mô nhỏ. Trong bối cảnh việc cắt giảm chi phí thông qua dồn điền đổi thửa chưa đạt tiến triển như mong đợi thì các vùng sản xuất yếu kém sẽ không thể chống đỡ trước rủi ro biến động giá. Nếu tình trạng này bị bỏ mặc thì làn sóng bỏ ruộng sẽ gia tăng và kéo theo sự suy yếu của nền tảng sản xuất nông nghiệp quốc gia.
Về mặt chính sách vĩ mô thì chính quyền của Thủ tướng Sanae Takaichi đang giữ khoảng cách nhất định với quan điểm tăng sản lượng của người tiền nhiệm là ông Shigeru Ishiba. Những thảo luận cụ thể nhằm bảo đảm nguồn cung ổn định cũng như thiết lập mạng lưới an sinh để ứng phó nguy cơ giá lao dốc vẫn đang là câu chuyện của tương lai. Chính sách nông nghiệp vốn dĩ phải đóng vai trò điều tiết sản xuất nay lại liên tục thay đổi khiến các bên tham gia thị trường phải chật vật thích ứng. Rõ ràng hành trình xây dựng một chính sách nông nghiệp bền vững được sự đồng thuận của cả người tiêu dùng và nhà sản xuất lẫn khâu phân phối tại Nhật Bản vẫn còn đầy chông gai.
KẾT LUẬN: Biến động mạnh của thị trường gạo Nhật Bản là bài học đắt giá về việc cân đối cung cầu và quản lý tâm lý thị trường. Để đảm bảo an ninh lương thực bền vững thì chính phủ nước này cần sớm triển khai các biện pháp hỗ trợ nông dân quy mô nhỏ trước nguy cơ thu nhập sụt giảm mạnh trong niên vụ tới, tránh để xảy ra tình trạng rời bỏ nông nghiệp hàng loạt.
