Ngày 22/12, một nhóm nghiên cứu thuộc Viện Hàn lâm Khoa học Trung Quốc (CAS), do Viện sĩ Quế Kiến Phương dẫn đầu, đã chính thức công bố giống cá diếc lai không xương dăm mang tên “Trung khoa 6” tại Bắc Kinh. Giống cá mới được kỳ vọng sẽ sớm được nhân giống đại trà và đưa vào nuôi trồng thương mại trong thời gian tới.
Cá diếc là một trong những loài cá nước ngọt phổ biến và được tiêu thụ nhiều tại Trung Quốc nhờ thịt mềm, vị ngọt và giá trị dinh dưỡng cao. Tuy nhiên, mỗi con cá diếc thông thường chứa hơn 80 xương dăm, không chỉ gây nguy cơ hóc cho người ăn mà còn là rào cản lớn đối với ngành chế biến sâu.
Cá diếc Gibel (Carassius gibelio) - Ảnh: VCG
Giải mã gene để “xóa sổ” hơn 80 xương dăm
Theo nhóm nghiên cứu, ý tưởng tạo ra cá diếc không xương dăm được đặt ra từ năm 2021. Thách thức lớn nhất nằm ở cấu trúc di truyền phức tạp của cá diếc – loài cá sở hữu nhiều bộ nhiễm sắc thể, khiến việc can thiệp gene khó hơn so với nhiều loài thủy sản khác.
Các nhà khoa học đã giải mã bản đồ gene của cá diếc và xác định chính xác gene chịu trách nhiệm hình thành các gai xương giữa các cơ – nguồn gốc của xương dăm. Bằng cách sử dụng công nghệ chỉnh sửa gene CRISPR-Cas9, được ví như “kéo phân tử”, nhóm nghiên cứu đã loại bỏ gene này ngay từ giai đoạn phôi thai.
Nhờ đó, con đường sinh học hình thành khoảng 80 xương dăm bị “khóa chặt” hoàn toàn, trong khi hệ xương chính của cá vẫn phát triển bình thường, không ảnh hưởng đến cấu trúc hay khả năng vận động.
Viện sĩ Quế Kiến Phương cho biết, giống cá diếc lai không xương dăm vẫn bơi lội và sinh trưởng bình thường, không thay đổi mùi vị hay chất lượng thịt so với cá truyền thống. Đặc biệt, cá được thiết kế ở trạng thái vô sinh, giúp loại bỏ nguy cơ phát tán gene ra môi trường tự nhiên, giảm thiểu rủi ro sinh thái.
Cá diếc không xương dăm do Trung Quốc tạo ra - Ảnh: Quang Minh nhật báo
Bên cạnh ưu điểm “không xương dăm”, giống cá mới còn được tối ưu hóa với ba đặc tính vượt trội: năng suất cao, khả năng kháng bệnh tốt trong điều kiện nuôi mật độ cao và nhu cầu thức ăn thấp hơn trong khi vẫn tạo ra lượng protein chất lượng cao.
Mở ra thị trường chế biến trị giá hàng trăm triệu nhân dân tệ
Theo đánh giá của nhóm nghiên cứu, sự ra đời của cá diếc không xương dăm có thể làm thay đổi đáng kể thói quen tiêu dùng cá nước ngọt tại Trung Quốc. Việc loại bỏ hoàn toàn xương dăm giúp cá diếc dễ ăn hơn, an toàn hơn và đặc biệt phù hợp cho các sản phẩm chế biến sâu như cá viên, cá hộp, đồ ăn nhanh và suất ăn công nghiệp.
“Giống cá này sẽ mở ra một thị trường hoàn toàn mới, trị giá hàng trăm triệu nhân dân tệ cho ngành chế biến và nâng cấp tiêu dùng thủy sản nước ngọt,” Viện sĩ Quế Kiến Phương nhận định, đồng thời cho biết nhóm đang bước vào “chặng cuối” trong quá trình công nghiệp hóa nuôi trồng giống cá này.
Hiện tại, cá diếc “Trung khoa 6” đang trong giai đoạn nhân giống nhân tạo quy mô lớn và dự kiến sẽ được thương mại hóa vào khoảng năm 2026. Nghiên cứu này là một phần của chương trình chiến lược cấp quốc gia mang tên “Thiết kế và tạo giống chính xác” do Viện Hàn lâm Khoa học Trung Quốc triển khai.
Theo Interesting Engineering, xương dăm là nguyên nhân phổ biến gây ra các ca cấp cứu liên quan đến thực phẩm do kích thước nhỏ, đầu nhọn và hình dạng chữ Y khiến chúng dễ mắc kẹt trong cổ họng hoặc thực quản. Trong những trường hợp nghiêm trọng, xương dăm có thể làm tổn thương đường tiêu hóa và buộc phải can thiệp y tế.
Trong bối cảnh đó, cá diếc không xương dăm không chỉ là một thành tựu khoa học, mà còn được xem là bước tiến quan trọng hướng tới an toàn thực phẩm và công nghiệp hóa thủy sản bền vững.
