Trong ‘vùng xám’ chưa được soi sáng
Điểm chung của nhiều vụ lừa đảo liên quan tiền ảo thời gian qua là "khoác" lên mình vỏ bọc công nghệ, hào nhoáng với những thuật ngữ mới.
Vụ án lừa đảo chiếm đoạt tài sản liên quan dự án AntEx gây choáng váng cho giới đầu tư đầu tháng 10, Công an TP. Hà Nội khởi tố vụ án do ông Nguyễn Hòa Bình (Shark Bình) cùng đồng phạm điều hành. Công ty của Shark Bình phát hành token AntEx để huy động vốn cho hai dự án: “Đồng tiền số VNDT” và ví điện tử VNDT, được quảng bá là hệ sinh thái DeFi “made in Vietnam”.
Ông Bình tận dụng uy tín cá nhân, hình ảnh “Shark Bình” để quảng bá rầm rộ, thu hút hàng chục nghìn nhà đầu tư. Tuy nhiên, dự án không triển khai như cam kết, các sản phẩm công nghệ chưa từng xuất hiện, trong khi tiền từ ví tổng AntEx đã bị rút về ví cá nhân. Cơ quan điều tra xác định có tới 30.000 ví của nhà đầu tư đã bị rút tiền, tổng số tiền bị chiếm đoạt đặc biệt lớn.
Ông Bình tận dụng uy tín cá nhân, hình ảnh “Shark Bình” để quảng bá rầm rộ, thu hút hàng chục nghìn nhà đầu tư.Hồi tháng 9, Bộ Công an cũng triệt phá nhóm tội phạm công nghệ cao, lập sàn tiền ảo “WorldMall.app” với đồng tiền ảo mang tên WM, lừa đảo hàng nghìn người dân trên cả nước, chiếm đoạt hàng chục tỷ đồng. Để tạo lòng tin cho người tham gia, các đối tượng tung thông tin giả về đội ngũ lãnh đạo là người nước ngoài giàu kinh nghiệm, hứa hẹn mức lãi suất từ 8-21% mỗi năm. Sau một thời gian ngắn, website đột ngột đóng cửa, nhiều nhà đầu tư mất trắng.
Không dừng lại ở đó, tiền ảo còn bị lợi dụng để thực hiện hoạt động phi pháp. Cũng trong tháng 9, TAND TPHCM xét xử 43 bị cáo trong vụ đánh bạc, tổ chức đánh bạc trên không gian mạng bằng tiền ảo, với số tiền lên đến 3,8 tỷ USD. Đây là đường dây đánh bạc trực tuyến bằng tiền điện tử lớn nhất từ trước đến nay bị triệt phá.
Các đối tượng lập trang web, kết nối, thuê cổng trò chơi đánh bài trực tuyến từ nước ngoài. Dưới hình thức kêu gọi đầu tư tài chính bằng tiền kỹ thuật số theo mô hình đa cấp, đảm bảo lợi nhuận 1-1,5%/ngày. Người chơi sẽ dùng tiền Việt Nam mua tiền kỹ thuật số để chuyển vào ví điện tử của các trang đánh bạc.
Theo Hiệp hội Blockchain và tài sản số, năm 2024, Trung tâm Khiếu nại tội phạm mạng (IC3) thuộc FBI IC3 ghi nhận thiệt hại toàn cầu từ lừa đảo tài sản số lên đến hơn 9,3 tỷ USD, tăng gần 70% so với năm trước. Việt Nam được xếp trong nhóm 6 điểm nóng toàn cầu về dòng tiền gian lận. Trong nước, thống kê cho thấy, từ tháng 12/2019 đến 5/2024, cơ quan chức năng đã phát hiện gần 20.000 vụ lừa đảo, liên quan hơn 17.000 đối tượng, gây thiệt hại trên 12.000 tỷ đồng.
“Cạm bẫy công nghệ” và chiêu trò tâm lý
Cơ quan chức năng cho biết, trong các vụ án, vụ việc lừa đảo trên không gian mạng, phần lớn tiền chiếm đoạt được đã chuyển thành tài sản mã hóa thông qua giao dịch trên những sàn quốc tế. Điều này cho thấy sự cần thiết phải bảo vệ quyền lợi nhà đầu tư, cũng như thu hẹp “vùng xám” trong hoạt động của thị trường tài sản số - nơi dòng tiền thật dễ dàng bị “đánh tráo” qua các hoạt động không được cấp phép.
Trao đổi với PV Tiền Phong, PGS, TS. Nguyễn Hữu Huân - Trưởng Bộ môn thị trường tài chính, Trường Đại học Kinh tế TPHCM - cho biết, vấn nạn lừa đảo trên thị trường tiền ảo, tài sản mã hoá không phải là câu chuyện của riêng quốc gia nào mà mang tính toàn cầu, chủ yếu nhắm vào nhóm nhà đầu tư thiếu hiểu biết về tài chính, bị hấp dẫn bởi lời hứa “làm giàu nhanh”.
Theo ông Huân, công nghệ blockchain và các đồng tiền mã hóa chỉ mới xuất hiện từ năm 2008, quá trình hoàn thiện khung pháp lý, chuẩn mực quản trị vẫn đang diễn ra. Ngay cả những sàn giao dịch lớn nhất thế giới như Binance cũng từng dính bê bối, thị trường toàn cầu vẫn còn những phần chưa hoàn thiện, chứ không riêng Việt Nam.
Chuyên gia chỉ ra, hầu hết các mô hình lừa đảo đầu tư vận hành theo kịch bản quen thuộc - dựng dự án hoành tráng để huy động vốn và hứa trả lãi cao. Ảnh minh hoạ: AI.ChainTracer - dự án truy vết giao dịch blockchain do Hiệp hội Blockchain và tài sản số Việt Nam - cũng vừa phát triển đã phối hợp với cơ quan chức năng trong quá trình truy vết, xác minh dữ liệu các vụ án liên quan tiền ảo. Nền tảng đã xử lý 65 vụ với tổng thiệt hại ước tính 10 triệu USD, với những vụ việc nổi cộm thời gian qua như dự án AntEx, đường dây lừa đảo tiền ảo "WorldMall.app”.
Qua nghiên cứu nhiều vụ việc, ông Trần Huyền Dinh - Chủ nhiệm dự án ChainTracer - cảnh báo 5 dấu hiệu mà nhà đầu tư cần cảnh giác. Đầu tiên là các chủ dự án hứa trả lãi quá cao, cam kết lợi nhuận không thực tế, ví dụ cao hơn 15%/năm hoặc 10-15%/tháng. Thiếu minh bạch thông tin cũng là yếu tố đáng lo ngại, khi dự án có rất ít thông tin trên các kênh quốc tế, chỉ xuất hiện bằng ngôn ngữ nội địa hoặc toàn quảng cáo mà không có bằng chứng quỹ/tổ chức uy tín.
Nhà đầu tư cũng cần cảnh giác sản phẩm quá mới, mà mình ít hiểu; chủ dự án mời đầu tư vào mô hình phức tạp, trước những giới thiệu qua KOLs (người có sức ảnh hưởng), tiếp thị đa cấp… được quảng cáo rầm rộ nhưng thiếu bằng chứng thực tế...
Cũng theo ông Dinh, các mô hình lừa đảo thường hình thành theo hai nhóm: Lừa đảo thuần công nghệ và lừa đảo tâm lý kết hợp công nghệ. Nhóm thứ 2 thường gặp hơn, khi chủ dự án cam kết lãi suất cao, KOLs nổi tiếng đưa ra lời hứa hoặc cung cấp thông tin huy động vốn hấp dẫn để đánh vào niềm tin và sự thiếu hiểu biết của nhà đầu tư.
Đại diện ChainTracer bày tỏ tin tưởng trước các quy định, chính sách liên quan tài sản số, tài sản mã hóa được ban hành gần đây. Đặc biệt, Nghị quyết 05/2025/NQ-CP về triển khai thí điểm thị trường tài sản mã hóa tại Việt Nam không chỉ bảo vệ nhà đầu tư trong nước mà còn bảo vệ được dòng tiền trong nước không bị chảy ra nước ngoài thông qua những dự án lừa đảo, những công cụ lừa đảo.
