Thủ tướng Phạm Minh Chính yêu cầu Ngân hàng Nhà nước khẩn trương nghiên cứu, đánh giá và báo cáo việc thành lập Sàn giao dịch vàng quốc gia trước ngày 20/12. Chỉ đạo này được nêu tại Công điện số 241 ngày 17/12 về thực hiện các nhiệm vụ thúc đẩy tăng trưởng kinh tế.
Theo công điện, Ngân hàng Nhà nước phải báo cáo Thường trực Chính phủ phương án thành lập Sàn giao dịch vàng quốc gia trong thời hạn nêu trên, đồng thời tiếp tục điều hành chính sách tiền tệ chủ động, linh hoạt, phối hợp chặt chẽ với chính sách tài khóa mở rộng hợp lý nhằm giữ vững ổn định kinh tế vĩ mô, kiểm soát lạm phát và thúc đẩy tăng trưởng.
Thủ tướng yêu cầu kiểm soát chặt dòng vốn tín dụng, tập trung cho các động lực tăng trưởng bao trùm và bền vững như khoa học công nghệ, chuyển đổi số, chuyển đổi xanh, nhà ở xã hội và khắc phục hậu quả thiên tai. Ngân hàng Nhà nước cũng được giao triển khai thí điểm thị trường tài sản mã hóa theo hướng lành mạnh, an toàn, có kiểm soát rủi ro, bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của nhà đầu tư.
Trong cùng công điện, Thủ tướng giao Bộ Tài chính khẩn trương hoàn thiện cơ chế, chính sách để vận hành hiệu quả Trung tâm tài chính quốc tế tại Việt Nam, đồng thời thúc đẩy phát triển thị trường trái phiếu xanh, cơ chế thử nghiệm có kiểm soát và khuôn khổ quản lý các công cụ tài chính mới. Các bộ, ngành và địa phương được yêu cầu đẩy nhanh tiến độ giải ngân vốn đầu tư công, bảo đảm hoàn thành mục tiêu giải ngân 100% kế hoạch vốn năm 2025.
Riêng với thị trường hàng hóa, Thủ tướng yêu cầu Bộ Công Thương theo dõi sát diễn biến cung cầu, ổn định giá cả, đặc biệt là xăng dầu, lương thực, thực phẩm và các mặt hàng thiết yếu, chủ động bảo đảm an ninh năng lượng, không để xảy ra thiếu điện, thiếu xăng dầu.
Chỉ đạo về Sàn giao dịch vàng quốc gia được đưa ra trong bối cảnh thị trường vàng trong nước thời gian qua thường xuyên biến động mạnh, chênh lệch lớn so với giá thế giới và tồn tại giao dịch vàng, ngoại tệ ngoài hệ thống chính thức.
Trong hơn một thập kỷ qua, tỷ lệ tiền mặt trên tổng phương tiện thanh toán tại Việt Nam đã giảm đáng kể, phản ánh xu hướng người dân chuyển sang sử dụng các phương thức thanh toán không dùng tiền mặt. Đây được xem là kết quả của quá trình ổn định kinh tế vĩ mô và hiện đại hóa hệ thống tài chính ngân hàng.
Tuy nhiên, theo các tổ chức phân tích, hoạt động mua bán vàng và đô la trên thị trường tự do vẫn chủ yếu sử dụng tiền mặt. Từ khâu người dân rút tiền mua vàng đến khi các cửa hàng nộp lại tiền vào ngân hàng thường tồn tại một khoảng thời gian dòng tiền nằm ngoài hệ thống. Nếu quy mô giao dịch lớn, hiện tượng này có thể làm gia tăng lượng tiền mặt lưu thông, đi ngược lại xu hướng giảm tỷ lệ tiền mặt trong nền kinh tế.
Thủ tướng yêu cầu Ngân hàng Nhà nước khẩn trương báo cáo phương án thành lập Sàn giao dịch vàng quốc gia trước 20/12.Theo đánh giá của Chứng khoán SHS, việc hình thành một sàn giao dịch vàng tập trung, vận hành trên nền tảng điện tử và gắn với hệ thống ngân hàng, có thể giúp thay đổi cách thức giao dịch vàng theo hướng minh bạch hơn. Khi giao dịch và lưu ký vàng được thực hiện thông qua tài khoản, thay vì tiền mặt, một phần dòng tiền có thể được kéo trở lại hệ thống chính thức, qua đó hỗ trợ quản lý thanh khoản và kiểm soát rủi ro.
Tuy vậy, SHS cho rằng sàn giao dịch vàng chủ yếu tác động đến tính minh bạch, thanh khoản và mức chênh lệch mua bán trong nước, thay vì triệt tiêu hoàn toàn khoảng cách giữa giá vàng trong nước và thế giới. Khoảng cách này còn phụ thuộc vào nhiều yếu tố như giá vàng quốc tế XAU/USD, tỷ giá, chính sách ngoại hối và cơ chế quản lý nhập khẩu vàng, những yếu tố vượt ra ngoài phạm vi điều tiết của một sàn giao dịch.
Kinh nghiệm quốc tế cho thấy ngay cả những thị trường có sàn vàng tập trung vẫn có thể duy trì mức chênh lệch lớn giữa giá trong nước và thế giới khi nguồn cung bị kiểm soát. Tại Trung Quốc, Sở Giao dịch Vàng Thượng Hải được đánh giá vận hành hiệu quả, song trong năm 2023, khi nhu cầu vàng nội địa tăng mạnh và hạn ngạch nhập khẩu bị siết để hỗ trợ tỷ giá nhân dân tệ, giá vàng trong nước có thời điểm cao hơn giá thế giới hơn 121 USD/oz. Sau khi hạn ngạch nhập khẩu được nới, chênh lệch mới dần thu hẹp nhưng vẫn duy trì ở mức cao trong một thời gian.
Tương tự, Ấn Độ có thị trường vàng phát triển và các sàn giao dịch vàng tương lai, nhưng do chính sách thuế nhập khẩu cao, giá vàng trong nước thường xuyên chênh lệch lớn so với giá thế giới. Năm 2013, khi nước này thắt chặt nhập khẩu để giảm thâm hụt cán cân vãng lai, mức chênh lệch có thời điểm lên tới khoảng 130 USD/oz, kéo theo tình trạng buôn lậu vàng gia tăng, bất chấp sự tồn tại của các sàn giao dịch chính thức.
Các ví dụ này cho thấy sàn giao dịch vàng không phải là công cụ duy nhất để điều tiết giá, nhưng có thể đóng vai trò quan trọng trong việc chuẩn hóa giao dịch, nâng cao minh bạch và giảm rủi ro trên thị trường. Trong bối cảnh đó, yêu cầu của Thủ tướng về việc nghiên cứu thành lập Sàn giao dịch vàng quốc gia được xem là bước đi nhằm hoàn thiện hạ tầng thị trường tài chính, song hiệu quả cuối cùng sẽ phụ thuộc vào cách thiết kế cơ chế vận hành và sự phối hợp đồng bộ với chính sách tiền tệ, ngoại hối và quản lý thị trường vàng.
