Cây dại quen mặt
Tại Việt Nam, cây xuyến chi có thể dễ dàng bắt gặp ở khắp nơi, từ những khu đất hoang, ven đường cho đến trong vườn nhà. Loài cây này phân bố rộng khắp từ Bắc vào Nam, sinh trưởng tốt trong nhiều điều kiện khí hậu và thổ nhưỡng khác nhau.
Xuyến chi còn được gọi với nhiều tên dân gian như đơn kim, đơn buốt, quỷ châm thảo, thuộc họ Cúc (Asteraceae). Đây là cây thân thảo sống lâu năm, mọc thẳng, có sức sống mạnh mẽ và khả năng thích nghi cao.
Tại Việt Nam, cây xuyến chi xuất hiện ở nhiều nơi, ít khi được gieo trồng mà đa số mọc hoang ở bãi đất trống, ven đường, bờ bụi
Thân cây xuyến chi có rãnh chạy dọc, phủ lông mịn, chiều cao trung bình khoảng 60cm và có thể phát triển tới 150cm trong điều kiện thuận lợi. Lá mọc đối, màu xanh lục, viền răng cưa, thường chia thùy hoặc xẻ đôi.
Hoa xuyến chi có cụm hoa tựa hình đầu, nhụy màu vàng nổi bật, bao quanh bởi từ 3–5 cánh hoa trắng. Hoa thường nở rộ vào hai giai đoạn chính trong năm là tháng 3–5 hoặc tháng 8–10, mọc ở nách lá hoặc đầu cành.
Sau khi hoa tàn, nhụy phát triển thành quả dạng quả bế hình trám dài, có gai và lông. Chính những chiếc gai này khiến hạt xuyến chi dễ bám vào quần áo khi con người hay gia súc vô tình đi ngang qua, giúp cây phát tán tự nhiên rất hiệu quả.
Dù mọc ở bất kỳ địa hình nào, hoa xuyến chi vẫn mang vẻ đẹp thanh nhã, dịu dàng nhưng ẩn chứa sức sống mãnh liệt, tô điểm cho những con đường làng hay bãi đất trống.
Không chỉ làm thuốc, xuyến chi còn được một số nơi xem là rau ăn
Không chỉ là cây dại, mà là vị thuốc Đông y quen thuộc
Ít người biết rằng xuyến chi không phải cỏ dại thông thường mà là một vị thảo dược quen thuộc trong Đông y. Gần như toàn bộ cây, trừ phần rễ, đều có thể dùng làm thuốc.
Theo Đông y, xuyến chi có vị đắng, hơi cay, nhạt, tính mát, được sử dụng với các công dụng như thanh nhiệt, giải độc, chống viêm, sát trùng vết thương.
Trong dân gian, cây xuyến chi thường được dùng để hỗ trợ điều trị dị ứng, ngứa, mề đay, viêm họng, đau họng, tiêu chảy. Người dân còn giã nát cây để đắp lên vết thương hoặc vết côn trùng cắn nhằm giảm sưng viêm.
Ngoài ra, tại nhiều vùng nông thôn, xuyến chi còn được tận dụng làm thức ăn cho gia súc, nhờ sinh trưởng nhanh và dễ thu hái.
Không chỉ làm thuốc, xuyến chi còn được một số nơi xem là rau ăn. Phần ngọn non có thể dùng chế biến thành các món đơn giản như rau xuyến chi xào tỏi, vừa lạ miệng vừa bổ dưỡng.
Xuyến chi là một vị thảo dược quen thuộc trong Đông y
Tuy nhiên, rau xuyến chi có mùi hơi hăng và vị hơi đắng, vì vậy thường được chần qua nước sôi trước khi chế biến để dễ ăn hơn.
Không chỉ phổ biến ở Việt Nam, cây xuyến chi còn xuất hiện tại nhiều quốc gia thuộc châu Á, châu Mỹ, châu Phi và châu Đại Dương. Nhờ khả năng sinh sản chủ yếu bằng hạt, loài cây này lan rộng rất nhanh trong tự nhiên.
Đáng chú ý, tại Trung Quốc, xuyến chi sau khi phơi khô được bán với giá lên tới 60 NDT/kg, tương đương hơn 200.000 đồng/kg.
Trong khi đó, tại Việt Nam, xuyến chi khô hiện được rao bán với mức giá dao động từ 100.000 – 170.000 đồng/kg, tùy chất lượng và nguồn cung.
Từ một loài cây mọc đầy ven đường, xuyến chi đang dần được nhìn nhận lại như một loại thảo dược và thực phẩm tự nhiên có giá trị, cả về mặt y học lẫn kinh tế.
