Quyết định của Liên minh châu Âu (EU) cho phép linh hoạt hơn đối với lệnh cấm bán xe mới sử dụng động cơ đốt trong từ năm 2035 – trong đó có việc mở đường cho xe dùng nhiên liệu tổng hợp (e-fuels) và điều chỉnh lộ trình chính sách – đang tạo ra một bước chững đáng kể trong tiến trình chuyển đổi xanh của ngành ô tô.
Theo ghi nhận của các hãng truyền thông quốc tế, phản ứng của hệ sinh thái startup xe điện tại châu Âu trước bước ngoặt này khá phân hóa.
Trong nhiều năm, mốc 2035 được xem là “kim chỉ nam” cho các doanh nghiệp khởi nghiệp xe điện. Với quy mô nhỏ và nguồn lực hạn chế so với các tập đoàn ô tô truyền thống, startup EV phụ thuộc lớn vào sự chắc chắn của chính sách để thuyết phục nhà đầu tư và xây dựng kế hoạch sản xuất, mở rộng thị trường.
Vì vậy, khi EU phát tín hiệu nới lỏng, không ít doanh nghiệp lo ngại lợi thế chính sách – yếu tố giúp họ cạnh tranh với xe động cơ đốt trong – đang bị xói mòn.
Reuters dẫn ý kiến từ giới đầu tư cho rằng bất kỳ sự thiếu nhất quán nào trong chính sách khí hậu đều có thể làm chậm dòng vốn vào các dự án xe điện, vốn đã chịu sức ép từ chi phí pin cao, lãi suất tăng và cạnh tranh ngày càng gay gắt từ Trung Quốc. Issam Tidjani, CEO của Cariqa – startup trạm sạc EV có trụ sở tại Berlin (Đức) – cảnh báo rằng việc làm suy yếu mục tiêu không phát thải vào năm 2035 có thể gây tổn hại cho tiến trình điện hóa nói chung.
EU - thị trường tiêu thụ 10 triệu xe ô tô/năm đã nới lỏng lệnh cấm xe động cơ đốt trong từ năm 2035. Ảnh minh hoạ“Lịch sử cho thấy kiểu linh hoạt này hiếm khi mang lại kết quả tích cực. Nó làm chậm quá trình mở rộng quy mô, suy yếu khả năng học hỏi và cuối cùng khiến ngành công nghiệp đánh mất vai trò dẫn dắt”, ông nói.
Nhiều startup xe điện châu Âu được thành lập trong giai đoạn EU liên tục siết tiêu chuẩn khí thải và đặt mục tiêu loại bỏ xe xăng. Các kế hoạch kinh doanh, đầu tư nhà máy và chuỗi cung ứng đều dựa trên giả định rằng thị trường EV sẽ tăng trưởng theo quỹ đạo gần như không thể đảo ngược. Do đó, việc cho phép ngoại lệ với e-fuels – dù mang tính dung hòa chính trị giữa các quốc gia thành viên – khiến một số nhà sáng lập lo ngại quá trình chuyển đổi sẽ bị kéo dài.
Tuy nhiên, không phải tất cả đều nhìn nhận quyết định của EU theo hướng tiêu cực. Financial Times cho biết một bộ phận startup tiếp cận vấn đề theo hướng thực dụng hơn. Theo họ, việc cho phép e-fuels hay điều chỉnh lộ trình không đồng nghĩa với việc châu Âu từ bỏ mục tiêu điện hóa, mà phản ánh nhu cầu chuyển đổi linh hoạt để tránh những cú sốc kinh tế – xã hội. Một số doanh nghiệp thừa nhận người tiêu dùng châu Âu vẫn dè dặt với xe điện do giá bán cao và hạ tầng sạc chưa đồng đều; vì vậy, chính sách “mềm” hơn trong ngắn hạn có thể giúp thị trường thích nghi dần, thay vì bị ép buộc quá nhanh.
Financial Times cũng ghi nhận rằng thay vì trông chờ vào lệnh cấm xe xăng, nhiều startup xe điện đang buộc phải tự chứng minh giá trị cốt lõi. Điều này thể hiện qua việc tập trung mạnh hơn vào công nghệ pin, phần mềm, hiệu quả chi phí và trải nghiệm người dùng, thay vì dựa vào lợi thế chính sách. Với một số nhà sáng lập, việc điều chỉnh lộ trình là lời nhắc nhở rằng startup EV không thể xây dựng tương lai chỉ trên nền tảng quy định, mà phải cạnh tranh sòng phẳng với xe động cơ đốt trong về giá và tiện ích.
Tại châu Âu đãTheo Reuters, các quỹ đầu tư mạo hiểm và ngân hàng đang trở nên thận trọng hơn với lĩnh vực xe điện tại châu Âu, không chỉ vì chính sách mà còn do bối cảnh kinh tế chung. Việc EU nới lỏng lộ trình cấm xe xăng càng khiến nhà đầu tư yêu cầu các startup chứng minh khả năng tồn tại trong kịch bản “chuyển đổi chậm” – một bài toán đặc biệt khó với các công ty giai đoạn đầu, chưa có dòng tiền ổn định và phụ thuộc nhiều vào kỳ vọng tăng trưởng của thị trường EV.
Ở chiều ngược lại, một số startup coi thay đổi chính sách là cơ hội tái định vị. Financial Times dẫn phân tích cho rằng việc xe động cơ đốt trong có thể tồn tại lâu hơn mở ra không gian cho các mô hình lai, hoặc cho những doanh nghiệp tập trung vào chuỗi cung ứng xe điện như pin, phần mềm quản lý năng lượng và hạ tầng sạc, thay vì trực tiếp sản xuất ô tô. Với nhóm này, trọng tâm không còn là “xe điện hay xe xăng”, mà là tối ưu hóa quá trình giảm phát thải trên toàn bộ hệ sinh thái giao thông.
Đáng chú ý, các startup xe điện châu Âu đang phải đối mặt với áp lực cạnh tranh toàn cầu trong bối cảnh chính sách bớt cứng rắn. Reuters nhiều lần nhấn mạnh Trung Quốc đang dẫn đầu về quy mô và chi phí sản xuất EV, trong khi Mỹ sử dụng các gói trợ cấp lớn để thu hút đầu tư. Khi châu Âu phát tín hiệu không còn “tất tay” vào lệnh cấm xe xăng, một số nhà sáng lập lo ngại khu vực này có thể đánh mất lợi thế chiến lược trong cuộc đua toàn cầu.
“Trung Quốc đã thống trị ngành sản xuất xe điện. Nếu châu Âu không cạnh tranh bằng những tín hiệu chính sách rõ ràng và đủ tham vọng, họ sẽ đánh mất vai trò dẫn đầu trong một ngành công nghiệp toàn cầu quan trọng khác, cùng các lợi ích kinh tế đi kèm”, Craig Douglas, đối tác tại World Fund – quỹ đầu tư mạo hiểm châu Âu tập trung vào khí hậu – nhận định.
Nhìn tổng thể, phản ứng của các startup xe điện châu Âu không mang tính đối đầu công khai với EU. Thay vào đó là những lời kêu gọi về sự nhất quán và tầm nhìn dài hạn.
Theo Reuters, điều các doanh nghiệp cần không hẳn là một lệnh cấm “cứng” hay “mềm”, mà là sự chắc chắn: một lộ trình rõ ràng để họ có thể lập kế hoạch đầu tư, mở rộng sản xuất và xây dựng niềm tin với thị trường cũng như người tiêu dùng.
