Gạo ST25 – giống lúa từng đoạt giải nhất tại Hội thi Gạo ngon nhất thế giới năm 2019 và 2023 – là thành quả lai tạo của kỹ sư Hồ Quang Cua. Theo ông, việc phát triển vùng nguyên liệu cho giống lúa này được xây dựng dựa trên mô hình "nền nông nghiệp quay về tự nhiên" – phương thức canh tác tận dụng vi sinh vật, nấm và vi khuẩn thay cho phân bón hóa học và thuốc bảo vệ thực vật.
"Nông nghiệp tuần hoàn giúp sản xuất ổn định, đất đai phì nhiêu và đặc biệt là giảm phát thải khí nhà kính", kỹ sư Cua chia sẻ trên Báo VnExpress.
 |
| Quy trình trồng lúa ST25 của kỹ sư Hồ Quang Cua. Ảnh: Báo VnExpress |
Trong suốt tám năm qua, ông đã kiên trì áp dụng mô hình này trên ruộng lúa. Hai năm gần đây, hướng đi này được mở rộng thành vùng nguyên liệu quy mô lớn, với mục tiêu canh tác lúa an toàn theo hướng công nghiệp, đảm bảo cả hiệu quả kinh tế lẫn giá trị môi trường.
>> Nông dân Bà Rịa-Vũng Tàu cắt phăng cây lúa để làm giàu nhờ loại rau ‘thơm ngát’: Thu hoạch đến đâu thương lái gom sạch, cả vùng giờ không còn ai nghèo
Tại cánh đồng ST25, kỹ sư Cua khuyến khích nông dân sử dụng phân hữu cơ nhằm tăng sức đề kháng cho cây lúa, hạn chế sâu bệnh ở các vụ sau. Các chủng vi sinh vật như vi khuẩn cố định đạm, nấm phân giải lân giúp cây hấp thụ dinh dưỡng trực tiếp từ đất, mà không cần tới phân bón vô cơ.
"Ngay sau khi sạ lúa, vi khuẩn phân giải lân giúp rễ bám sâu vào đất, hút được lượng phân tồn dư từ vụ trước. Nấm và vi sinh vật còn giúp phân giải hữu cơ, làm sạch ruộng, tiêu diệt mầm bệnh", ông Cua giải thích.
Người dân được khuyến cáo không phun thuốc trừ sâu, đặc biệt ở giai đoạn đầu vụ, nhằm tạo điều kiện cho thiên địch – các côn trùng có lợi – phát triển và kiểm soát sâu hại.
 |
| "Cha đẻ" giống gạo ngon nhất thế giới ST25 đi thăm cánh đồng lúa. Ảnh: Tổng hợp |
Ông Cua đặt vấn đề: tại sao lúa mùa truyền thống ngày xưa vẫn phát triển tốt dù không có thuốc hóa học? Theo ông, hệ sinh thái tự nhiên vốn có cơ chế cân bằng: côn trùng gây hại xuất hiện trước, thiên địch theo sau. Nếu không bị can thiệp bằng hóa chất, tự nhiên sẽ điều tiết lại nhịp sinh học.
"Trước đây người dân dùng thuốc hóa học là cần thiết, nhưng dần dần lại không có phương pháp kiểm soát phù hợp, dẫn tới lạm dụng", ông nhìn nhận.
Năm 2017, ông Cua bắt đầu chuyển sang sản xuất lúa hữu cơ và được cấp chứng nhận. Tuy nhiên, quá trình này sớm bị gián đoạn khi khu vực canh tác lân cận vẫn sử dụng thuốc hóa học, ảnh hưởng đến tiêu chuẩn sạch của lúa.
"Hồi đó chưa có drone, tôi làm bao nhiêu được chứng nhận bấy nhiêu. Nhưng sau này drone bay khắp nơi, thuốc trôi sang là mất sạch chứng nhận. Thiên địch bị tiêu diệt, dịch hại bùng phát là nông dân không trở tay kịp", ông kể lại.
Từ thực tế ấy, ông định hình lại mô hình "nông nghiệp an toàn" – không cần đạt chuẩn hữu cơ tuyệt đối nhưng vẫn hạn chế tối đa hóa chất, dựa trên nguyên lý tuần hoàn sinh học.
Hiện ông đang phát triển vùng nguyên liệu lúa an toàn tại khu vực lúa – tôm thuộc bán đảo Cà Mau, với diện tích khoảng 1.500 ha, chủ yếu tại huyện Phước Long, thị xã Giá Rai (Bạc Liêu), huyện U Minh (Cà Mau), huyện An Minh và An Biên (Kiên Giang). Ngoài ra, thêm 1.500 ha đang được triển khai tại thị xã Ngã Năm (Sóc Trăng).
Theo kỹ sư Cua, mô hình này chỉ thực sự hiệu quả khi được áp dụng đồng loạt trên quy mô lớn. Nếu làm manh mún, từng hộ riêng lẻ sẽ khó kiểm soát các yếu tố như thiên địch, hóa chất hay nguồn nước, dễ dẫn đến lây nhiễm chéo.
Là người chuyên nghiên cứu ứng dụng, ông Cua cho biết nông nghiệp tuần hoàn phụ thuộc lớn vào hệ vi sinh vật, nấm và vi khuẩn từ tự nhiên hoặc sản xuất chuyên ngành. Tuy nhiên, đến nay, Việt Nam vẫn thiếu nền tảng nghiên cứu và đầu tư bài bản cho ngành chế phẩm sinh học phục vụ nông nghiệp.
"Nếu hạn chế hóa chất, thiên nhiên sẽ cho côn trùng, vi khuẩn, nấm có lợi phát triển. Nhưng hiện chưa có sản phẩm vi sinh nội địa đủ mạnh, phải trông chờ vào nghiên cứu nhỏ lẻ", ông chia sẻ.
Lúa ST25 canh tác theo mô hình tuần hoàn hiện đạt năng suất trung bình khoảng 6 tấn/ha, được thương lái thu mua với giá cao hơn lúa thường từ 3.000 đồng/kg trở lên.
Theo ông Cua, điều khiến nông dân hài lòng nhất là không còn phải phun thuốc, không bị ảnh hưởng bởi hóa chất, trong khi đất đai ngày càng màu mỡ. "Chi phí sản xuất không tăng, chất lượng đạt yêu cầu, người tiêu dùng yên tâm, còn môi trường thì giảm được phát thải khí nhà kính", ông nói.
Bà Nguyễn Thị Ngọc Điệp – nông dân tại phường 2, thị xã Ngã Năm – là một trong hơn 100 hộ đang triển khai mô hình này trên tổng diện tích hơn 250 ha. Gia đình bà canh tác 2 ha lúa ST25 theo phương pháp tuần hoàn suốt hơn 2 năm nay. Sau khi trừ chi phí, mỗi vụ bà thu lãi khoảng 50-60 triệu đồng/ha.
"Giảm thuốc, dùng phân vi sinh nên làm nhẹ nhàng hơn, không lo độc hại. Người tiêu dùng cũng không phải ăn cơm có dư lượng thuốc sâu", bà Điệp cho biết.
Từ thực tiễn canh tác, kỹ sư Cua đánh giá mô hình lúa an toàn tuần hoàn hoàn toàn phù hợp với mục tiêu của Đề án một triệu ha lúa chất lượng cao, phát thải thấp mà ngành nông nghiệp đang thúc đẩy. Nếu có sự hỗ trợ từ Nhà nước trong quản lý, đào tạo và tổ chức lại sản xuất theo vùng, mô hình này không chỉ không làm tăng chi phí mà còn nâng cao giá trị sản phẩm lúa Việt trên thị trường.
Hồi tháng 2, Thứ trưởng Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn (nay là Bộ Nông nghiệp và Môi trường) – ông Trần Thanh Nam đã tới thị xã Ngã Năm, Sóc Trăng, tham quan mô hình trồng lúa ST24, ST25 an toàn. Ông đánh giá cao cách làm chủ động của địa phương và đề nghị các cơ quan chức năng tổ chức tập huấn, xây dựng hợp tác xã sản xuất bài bản, từ đó từng bước nâng tầm thương hiệu gạo ST25 ra thị trường quốc tế.
>> Quy định mới nhất về tiền lương, phụ cấp đối với cán bộ, công chức từ tỉnh, huyện về cấp xã mới công tác
