Hội thảo “Thanh toán QR Code: Minh bạch và trải nghiệm không giới hạn” diễn ra ngày 19/11 dưới sự chỉ đạo của Vụ Thanh toán Ngân hàng Nhà nước và phối hợp tổ chức giữa VnEconomy và NAPAS. Sự kiện thu hút sự chú ý trong bối cảnh thanh toán số tăng nhanh và nhu cầu chuẩn hóa các mô hình QR trở nên cấp thiết.
Bà Phan Thị Thanh Nhàn, Giám đốc Trung tâm Thẻ và Vận hành BIDV, cho biết quy mô giao dịch QR toàn cầu năm 2025 dự kiến gần 6.000 tỷ và có thể đạt 8.000 tỷ vào năm 2030. Khu vực châu Á Thái Bình Dương vẫn dẫn đầu về tốc độ phát triển của mô hình thanh toán này. Tại Việt Nam, giao dịch QR tăng mạnh trong 9 tháng đầu năm. Số lượng giao dịch tăng 61%, giá trị giao dịch tăng trên 150%.
Hiện có hai hình thức chính là QR chuyển tiền hay VietQR và QR thanh toán. VietQR phát triển nhanh vì dễ triển khai. Chỉ cần mở tài khoản ngân hàng và dán mã QR cá nhân, chủ cửa hàng có thể nhận tiền ngay lập tức.
Tuy nhiên, VietQR không phải điểm chấp nhận thanh toán. Khi chuyển tiền, hệ thống không phân biệt được giao dịch dân sự hay giao dịch mua bán hàng hóa. Những khoản thanh toán 10-20 triệu đồng tại nhà hàng hay cửa hàng thời trang thường được chuyển vào tài khoản cá nhân của nhân viên hoặc chủ cơ sở. Toàn bộ dòng tiền vào tài khoản cá nhân khiến cơ quan quản lý không thể nhận diện đó là thanh toán thương mại.
Thực tế cho thấy nhiều cơ sở kinh doanh đã lợi dụng VietQR cá nhân để né thuế. Nhà hàng Tùng Dining Ning dùng tài khoản cá nhân của hai người để nhận tiền mà không xuất hóa đơn hay kê khai thuế. Một số spa hướng dẫn khách ghi nội dung chuyển khoản là “mượn tiền” hoặc “trả nợ” để tránh bị phát hiện. Khi xảy ra tranh chấp, hệ thống chỉ ghi nhận giao dịch giữa hai cá nhân nên người tiêu dùng không được bảo vệ.
Khó khăn còn xuất hiện trong thanh toán xuyên biên giới. Khi BIDV cùng một số ngân hàng thử nghiệm thanh toán QR với Thái Lan, nhiều khách du lịch không thể quét mã vì điểm bán chỉ dán VietQR.
Trong khi đó, ví điện tử như Momo hay ZaloPay mới chỉ có nguồn thanh toán từ tài khoản-tài khoản, chưa đa dạng nguồn tiền. Mạng lưới VietQR phát triển mạnh nhờ chiến dịch miễn phí chuyển tiền, nhưng rủi ro đi kèm ngày càng rõ.
Bà Phan Thị Thanh Nhàn, Giám đốc Trung tâm Thẻ và Vận hành, BIDV. (Ảnh: Vneconomy)Ngược lại, QR Pay là hình thức thanh toán chính thức theo Thông tư 15 của Ngân hàng Nhà nước. Đơn vị chấp nhận thanh toán phải ký hợp đồng với ngân hàng cung cấp dịch vụ. Quy trình này giúp quản lý doanh số, minh bạch dòng tiền và đối soát rõ ràng.
Tuy nhiên, triển khai QR Pay không đơn giản. Ngân hàng và đơn vị bán hàng phải đầu tư hệ thống, trong khi nhiều hộ kinh doanh quen dùng chuyển khoản cá nhân vì không mất phí.
Bà Nhàn cho biết rủi ro rửa tiền và thanh toán xuyên biên giới cũng cần được quan tâm. Dù doanh số QR xuyên biên giới còn thấp và chưa phát sinh gian lận lớn, đã xuất hiện giao dịch bất thường như chuyển tiền đánh bạc ở Campuchia. Vì vậy, hệ thống cần khung MCC (Merchant Category Code – mã phân loại ngành nghề của điểm chấp nhận thanh toán) chặt chẽ hơn giống các tổ chức thẻ quốc tế để hạn chế rủi ro.
Từ góc nhìn BIDV, mạng lưới QR xuyên biên giới nên mở rộng sang Thái Lan, Lào, Campuchia, Trung Quốc, Hàn Quốc, Đài Loan, Malaysia và Singapore. Ngân hàng cũng kiến nghị cân nhắc quy định không cho phép thanh toán hàng hóa bằng chuyển khoản cá nhân để thúc đẩy chuyển đổi sang QR Pay. Các ngân hàng và NAPAS cần đồng hành về phí trong giai đoạn đầu để tiểu thương có động lực áp dụng.
Hội thảo “Thanh toán QR CODE: Minh bạch và trải nghiệm không giới hạn”. (Ảnh: Vneconomy)Ông Phạm Anh Tuấn, Vụ trưởng Vụ Thanh toán NHNN, nhận định muốn QR thanh toán vận hành trơn tru, đơn vị bán hàng phải có hệ thống công nghệ, nền tảng đặt hàng, quy trình giao hàng và xuất hóa đơn. Số tiền thanh toán cần hạch toán tự động vào phần mềm kế toán và phản ánh lên báo cáo tài chính. Triển khai QR Pay là quá trình dài và đòi hỏi hạ tầng đồng bộ.
Từ góc độ cơ quan thuế, ông Mai Sơn, Phó cục trưởng Cục Thuế Bộ Tài chính, đánh giá QR thanh toán sẽ ngày càng quan trọng khi hộ kinh doanh đăng ký tài khoản thanh toán. Ngành thuế mong muốn mức phí QR thanh toán thấp nhất để hỗ trợ doanh nghiệp và sẵn sàng phối hợp với các đơn vị cung cấp giải pháp.
Thanh toán QR đang phát triển nhanh nhưng mô hình VietQR cá nhân không thể thay thế QR Pay. Việc chuẩn hóa hạ tầng, minh bạch hóa dòng tiền và mở rộng liên thông quốc tế sẽ quyết định tốc độ chuyển đổi của thị trường trong giai đoạn tới.
