Dù nicotine có đặc tính gây nghiện, nhưng tất cả các nghiên cứu khoa học hiện có đều khẳng định chất này không phải nguyên nhân trực tiếp gây ra các bệnh như ung thư, phổi, tim mạch khi hút thuốc lá.
Tuy nhiên, vì hút thuốc lá gây ra nhiều bệnh lý nghiêm trọng, nên nhiều người lầm tưởng nicotine là tác nhân chính. Đáng chú ý, việc hiểu sai về tác hại của bản thân chất nicotine và của việc hút thuốc lá đốt cháy cũng xảy ra ở ngay cả các chuyên gia y tế trên toàn cầu.
Hơn 70% chuyên gia y tế lầm tưởng nicotine gây ung thư
Một khảo sát trên hơn 15.000 bác sĩ tại 11 quốc gia vào năm 2023 cho thấy, 74% chuyên gia y tế vẫn cho rằng nicotine trực tiếp gây ra các bệnh do hút thuốc. Trong đó, trung bình 77% bác sĩ xem nicotine là tác nhân gây ung thư phổi và 78% tin rằng chất này gây xơ vữa động mạch.
Một khảo sát khác do công ty nghiên cứu Kantar thực hiện giai đoạn 2024-2025 trên 15 quốc gia, tập trung vào ba nhóm đối tượng – nhà hoạch định chính sách, nhân viên y tế và người dùng – cũng cho thấy nhận thức về nicotine còn chưa toàn diện.
Theo đó, 70% nhà hoạch định chính sách tin rằng nicotine là nguyên nhân chính gây ung thư và bệnh tim mạch.
Trong khi đó, các nghiên cứu từ nhiều thập kỷ qua đều chứng minh, hít khói thuốc lá do đốt cháy mới là nguyên nhân chính gây ra các bệnh liên quan đến hút thuốc. Đáng tiếc, các nghiên cứu khoa học này vẫn chưa được nhận thức rộng rãi, kể cả trong giới chuyên gia và nhà quản lý.
Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) và các cơ quan trực thuộc, như Cơ quan Nghiên cứu Ung thư Quốc tế (IARC), xác nhận rằng khói thuốc lá gây ung thư, và phân loại nó là chất gây ung thư Nhóm 1.
Năm 2007, với Báo cáo Kỹ thuật số 945, WHO đánh giá việc giảm hàm lượng chất gây hại trong khói thuốc là một mục tiêu hợp lý và có giá trị.
Tại Hội nghị Thượng đỉnh Khoa học về Giảm tác hại Thuốc lá năm 2025, GS. Giovanni Li Volti, nhà nghiên cứu người Ý nhận định, việc nhiều người còn nhầm lẫn về tác động của nicotine với các bệnh lý do hút thuốc lá đốt cháy cho thấy cơ sở khoa học chưa thực sự đi sâu vào quá trình xây dựng chính sách.
Tỉ lệ chuyên gia y tế nhầm lẫn về mức độ gây hại của nicotine tập trung chủ yếu tại khu vực châu Á. Nguồn: PR Newswire
Có đến 87% bác sĩ đồng ý rằng hỗ trợ bệnh nhân cai thuốc là ưu tiên, nhưng việc thiếu đào tạo và kiến thức chuyên sâu về nicotine lại ảnh hưởng đến quá trình tư vấn cai thuốc và hỗ trợ chuyển đổi giảm tác hại.
Các chuyên gia cho rằng, với hơn 7 triệu người hút thuốc tử vong hàng năm trên thế giới do các bệnh liên quan đến hút thuốc, nhiều sinh mạng có thể được cứu sống nếu các bác sĩ hiểu chính xác hơn về độc tính thấp của nicotine, cũng như các giải pháp thay thế không khói thuốc đang có hiện nay.
Cần loại bỏ khói hay bài trừ nicotine trong chính sách kiểm soát thuốc lá?
Từ nhầm lẫn về nguyên nhân gây bệnh giữa khói do đốt cháy và bản thân chất nicotine, trong suốt hàng thế kỷ qua, các chính sách y tế đều hướng đến việc loại bỏ nicotine bằng cách cai hoàn toàn thuốc lá và mọi sản phẩm nicotine, thay vì loại bỏ khói thuốc.
Tuy nhiên hướng tiếp cận này chưa đem lại kết quả tích cực. Khoảng 40–56% người hút thuốc cố gắng cai thuốc mỗi năm, trung bình 1–2 lần thử, nhưng ít hơn 10% thành công lâu dài nếu không có hỗ trợ. Dữ liệu theo dõi cho thấy người hút thuốc thường cần từ 30 lần thử trở lên mới cai thuốc thành công, vì tỉ lệ thành công giảm dần sau mỗi lần thử (ví dụ: 11% ở lần đầu, giảm xuống dưới 5% về sau.
Do vậy, để tăng tỉ lệ thành công và lấp vào khoảng trống của giai đoạn chuyển tiếp từ việc giảm dần sự lệ thuộc đến cai nghiện hoàn toàn, các hướng tiếp cận hiện nay đang tập trung vào mục tiêu loại bỏ khói thuốc, thay vì nicotine. Điều này có nghĩa, cho phép người hút thuốc chuyển đổi sang sản phẩm thay thế với hàm lượng các chất gây hại thấp hơn so với tiếp tục hút thuốc lá điếu, trước khi tiến tới cai hoàn toàn.
Quá trình đốt cháy điếu thuốc có nhiệt độ lên đến 900oC, dẫn đến sự hình thành các hợp chất độc hại trong khói thuốc. Do vậy, nguyên lý của các sản phẩm "làm nóng thay vì đốt cháy" như thuốc lá nung nóng (TLNN) đó là chỉ làm nóng nguyên liệu thuốc lá ở nhiệt độ vừa đủ (khoảng 300-350oC) để giải phóng nicotine mà chưa dẫn đến sự cháy, từ đó loại bỏ phần lớn các chất hóa học độc hại. Lượng khí mà người sử dụng hít vào gọi là aerosol (khí hơi) sẽ có tỉ lệ lớn là nước, thay vì các phân tử chất rắn gây tắc nghẽn phổi.
Nguyên lý của Thuốc lá nung nóng là giảm tối đa việc hình thành các hợp chất gây hại do loại bỏ quá trình đốt cháy điếu thuốc.
Nhiều quốc gia đang áp dụng hướng tiếp cận loại bỏ khói thuốc, từ cấm hút thuốc lá điếu tại một số khu vực, xây dựng các khu vực không khói thuốc, đồng thời cung cấp hợp pháp các sản phẩm không khói như là biện pháp thay thế cho việc hút thuốc lá điếu.
Điển hình, tại Nhật Bản là quốc gia hợp pháp hóa TLNN từ rất sớm, mức độ phổ biến của sản phẩm này tỉ lệ nghịch với số ca nhập viện do hội chứng mạch vành cấp ở 4 nhóm đối tượng có tỉ lệ sử dụng TLNN cao nhất, gồm người trưởng thành trẻ tuổi, người đang hút thuốc, cư dân của Tokyo và các tỉnh có tỉ lệ sử dụng TLNN cao.
Tại New Zealand, bà Letitia Harding – Giám đốc Quỹ Hen suyễn và Hô hấp – cho biết: "Chúng ta không loại bỏ hoàn toàn sự phụ thuộc vào nicotine mà sẽ chỉ chuyển hướng nó sang một hình thức khác."
Nhận định này được đưa ra trong bối cảnh cuối tháng 7 vừa qua, New Zealand đã quyết định gia hạn mức thuế suất giảm 50% cho TLNN thêm hai năm, thay vì kết thúc vào năm 2025 như kế hoạch ban đầu.
Dù sở cứ khoa học về độc tính thấp của nicotine cũng như hướng tiếp cận "loại bỏ khói thuốc" đang ngày càng được công nhận và áp dụng rộng rãi, nhưng thực tế mức độ tiếp cận thông tin này còn hạn chế. Do vậy, các diễn dịch sai lệch vẫn đang là một thách thức trong chiến lược kiểm soát thuốc lá trên toàn cầu.
Dù TLNN đã được cho phép tại Nhật Bản, tỉ lệ nhập viện do hút thuốc lá của quốc gia này vẫn giảm. Nguồn: JAMA Network Open
Thu Ánh
