Nhận định trên được đưa ra trong Báo cáo "Vietnam at a glance: Câu chuyện về vốn", vừa được Bộ phận Nghiên cứu Toàn cầu HSBC vừa phát hành. Báo cáo xoay quanh một số điểm chính như: tiềm năng Việt Nam được nâng hạng lên thị trường mới nổi trong năm nay; các cải cách nhằm tháo gỡ rào cản trong giao dịch và nâng cao mức độ minh bạch và công bố thông tin của doanh nghiệp; thương mại Việt Nam khởi đầu tháng 1/2025 bằng những bước chân vững chắc.
Trường vốn còn nhiều dư địa phát triển
Khi nói đến đầu tư ở Việt Nam, chúng ta không thể bỏ qua thị trường vốn đang chớm nở nơi đây (Biểu đồ 1). Thực tế, Việt Nam là thị trường chứng khoán có kết quả hoạt động tốt nhất nhất Đông Nam Á năm 2024. Tuy nhiên, các quý gần đây lại ghi nhận sự suy giảm trong dòng vốn đầu tư nước ngoài.
Mặc dù phần lớn bị chi phối bởi các yếu tố vĩ mô, hiện tượng này cũng làm dấy lên câu hỏi: Liệu có tồn tại rào cản nào đang cản trở sự quan tâm và tham gia của nhà đầu tư nước ngoài vào thị trường chứng khoán Việt Nam? Trả lời cho câu hỏi này, các chuyên gia của HSBC cho rằng, có những thách thức lớn vẫn hiện hữu, chẳng hạn: những rào cản trong giao dịch và liên quan đến hạ tầng, mức độ minh bạch và công bố thông tin của doanh nghiệp còn hạn chế.
Tuy nhiên, những thay đổi cũng đang diễn ra. Việt Nam đã chính thức bãi bỏ yêu cầu ký quỹ trước khi giao dịch chứng khoán (có hiệu lực từ tháng 11/2024), qua đó, đáp ứng một tiêu chí quan trọng để nâng hạng từ thị trường cận biên lên thị trường mới nổi, có khả năng đạt được vào cuối năm nay. FTSE Russell - công ty cung cấp chỉ số hàng đầu, ước tính việc thăng hạng này có thể thu hút dòng vốn đầu tư nước ngoài trị giá khoảng 6 tỷ USD, tương đương hơn 1% GDP, vào Việt Nam.
Sự chú trọng này đặc biệt có ý nghĩa với Việt Nam, một quốc gia đi sau so với các láng giềng ASEAN xét về mức độ phát triển thị trường chứng khoán. Ngược lại, tín dụng ngân hàng đã tăng đáng kể so với quy mô nền kinh tế, cho thấy, đây vẫn là yếu tố chính hỗ trợ xu hướng tăng trưởng cao của Việt Nam trong những năm qua. Tuy nhiên, việc tăng trưởng tín dụng phụ thuộc quá nhiều vào tín dụng sẽ dẫn đến những rủi ro cho nền kinh tế và sự ổn định của hệ thống ngân hàng, điều này cũng đã được chứng minh trong quá khứ.
Để tăng trưởng kinh tế tránh phụ thuộc quá nhiều vào tín dụng ngân hàng, HSBC cho rằng, những diễn biến chính sách nhằm cải thiện thị trường vốn không chỉ giúp Việt Nam bắt kịp các thị trường khác mà còn nhằm đa dạng hóa và mở rộng các kênh huy động vốn để tạo sức bền tài chính.
"Chính phủ đã có những bước đi nhằm giải quyết một số thách thức và rủi ro xung quanh thị trường vốn. Sau giai đoạn đầy biến động của thị trường trái phiếu doanh nghiệp vào cuối năm 2022, các cơ quan quản lý đã triển khai nhiều biện pháp bảo vệ nhằm xoa dịu những lo lắng của các nhà đầu tư, chẳng hạn như quy định chỉ cho phép các nhà đầu tư chuyên nghiệp được tham gia giao dịch trái phiếu doanh nghiệp riêng lẻ", báo cáo HSBC viết.
Bên cạnh đó, những cải cách nhằm nâng cao mức độ minh bạch và công bố thông tin để tạo điều kiện thuận lợi cho nhóm nhà đầu tư toàn cầu cũng đang được triển khai. Năm 2025 là năm then chốt trong kế hoạch chuyển đổi của chính phủ, khi việc áp dụng IFRS sẽ chuyển từ tự nguyện sang bắt buộc đối với các công ty đại chúng kể từ năm nay trở đi.
Việc nâng cao tính minh bạch cũng được đẩy mạnh trong các lĩnh vực khác của nền kinh tế, chẳng hạn như thị trường bất động sản. Những thay đổi pháp lý trong Luật Đất đai năm 2024, Luật Nhà ở năm 2023 và Luật Kinh doanh Bất động sản năm 2023 đã góp phần thúc đẩy dòng vốn FDI đăng ký mới đổ vào lĩnh vực này, đạt 4 tỷ USD trong năm 2024, tăng lên so với mức 1 tỷ USD của năm 2023. Những thay đổi đáng chú ý như định giá đất sát hơn giá trị thị trường, nới lỏng các quyền liên quan tới đất cho người Việt Nam ở nước ngoài và yêu cầu công bố thông tin chặt chẽ hơn từ các doanh nghiệp bất động sản sẽ tiếp tục góp phần vào quá trình phục hồi tâm lý thị trường.
Bên cạnh khuyến khích sự tham gia của nhà đầu tư nước ngoài vào thị trường vốn, việc mở rộng và đa dạng hóa nhà đầu tư trong nước sẽ là chìa khóa giúp Việt Nam vững vàng đạt được mục tiêu chính thức: quy mô vốn hóa thị trường cổ phiếu đạt 120% và dư nợ trái phiếu doanh nghiệp đạt 25% GDP vào năm 2030.
HSBC đánh giá, Việt Nam vẫn còn nhiều dư địa để gia tăng sự hiện hiện của các nhà đầu tư tổ chức trên cả hai thị trường này. Do vậy, việc nâng hạng thị trường chứng khoán mới chỉ là bước khởi đầu để thu hút các nhà đầu tư này.
Đối mặt với sự bất định trong thương mại
Tết năm nay không chỉ đến sớm vào tháng 1/2025 mà còn kéo dài kỳ nghỉ lên đến chín ngày, nhiều hơn 2 ngày so với năm ngoái. Điều này ảnh hưởng đến phân tích dữ liệu tháng khi nhiều người lao động về quê ăn Tết. Không quá ngạc nhiên khi doanh số bán lẻ tăng 10% so với cùng kỳ năm trước, cả hàng hóa và dịch vụ đều ghi nhận mức tăng trưởng mạnh so với cùng kỳ năm trước.
Quan sát diễn biến thị trường, các chuyên gia của HSBC cho rằng, xu hướng tiêu dùng cho thấy chi tiêu của Việt Nam vẫn còn dư địa để phục hồi, vì doanh số bán lẻ vẫn thấp hơn 8% so với tiềm năng do xu hướng tăng trưởng mang lại. Tuy nhiên, vẫn cần chờ thêm dữ liệu tháng 2/2025 để điều chỉnh các biến động do Tết, từ đó có cái nhìn rõ hơn về quỹ đạo phục hồi của nhu cầu trong nước.
Về lĩnh vực bên ngoài, thoạt nhìn, dữ liệu thương mại tháng 1/2025 có phần yếu do nhiều nhà máy đóng cửa nghỉ lễ. Tuy nhiên, sau khi loại trừ biến động Tết, xuất khẩu tháng 1 giảm 4,3% so với cùng kỳ năm trước được đánh giá là vừa phải. Một điểm thú vị đáng chú ý là sự phân hóa trong nhóm hàng điện tử. Trong những tháng qua, xuất khẩu điện thoại là yếu tố chính cản trở tăng trưởng, trong khi xuất khẩu điện tử máy tính lại là động lực mạnh mẽ cho tăng trưởng xuất khẩu.
Tương tự, xu hướng này cũng diễn ra đối với nhập khẩu, do ngành sản xuất Việt Nam còn phụ thuộc nhiều vào nhập khẩu. Với mức nhập khẩu giảm 2,6% so với cùng kỳ năm trước, tháng 1/2025 ghi nhận thặng dư thương mại khá lớn, đạt hơn 3 tỷ USD, so với mức trung bình 2 tỷ USD vào năm 2024.
Mặc dù năm 2025 khởi đầu không quá tệ, rủi ro thuế quan vẫn phủ một bóng mây lên triển vọng thương mại. Các chuyên gia của HSBC nhận định, Việt Nam là quốc gia đối diện với rủi ro thuế quan cao nhất trong ASEAN do có thặng dư thương mại lớn với Mỹ. Mặc dù vậy, tình hình vẫn còn nhiều bất định.
Sau động thái gần đây của Mỹ là hoãn việc áp thuế với Canada và Mexico trong 30 ngày, vấn đề thuế quan lại tiếp tục được đưa ra trên bàn đàm phán và các quyết định có thể thay đổi một cách nhanh chóng. Bài toán đặt ra cho Trung Quốc cũng như các nền kinh tế châu Á không giống nhau. Đối với Trung Quốc, định hướng chính sách dễ dự đoán hơn nhưng mức độ tác động lại chưa rõ ràng. Còn với các nền kinh tế châu Á khác, đặc biệt là các quốc gia ASEAN, câu hỏi đặt ra là liệu rủi ro thuế quan có trở thành hiện thực.
Bên cạnh đó, một câu hỏi đáng cân nhắc khác là: có bao nhiêu công ty sẵn sàng di chuyển chuỗi cung ứng, vốn gây tốn kém cả thời gian lẫn đầu tư, chỉ vì các yếu tố ngắn hạn? Vị thế của Việt Nam như một trung tâm sản xuất toàn cầu đang lên không chỉ đến từ yếu tố địa chính trị, mà còn nhờ vào các yếu tố nền tảng đang được cải thiện.
Trái ngược với sự bất định trong thương mại, sức hút của Việt Nam trong vai trò một điểm đến du lịch đã gia tăng đáng kể. Ngành du lịch đã ghi nhận kỷ lục mới trong tháng khi đón hơn 2 triệu du khách quốc tế, tăng gần 40% so với cùng kỳ năm trước. Đặc biệt, số lượng khách du lịch từ Trung Quốc đại lục đã tăng gấp đôi so với tháng 1/2024, thu hẹp khoảng cách so với mức cao trước đại dịch từ 36% trong năm 2024 xuống chỉ còn 10% vào tháng 1/2025.
Trong khi đó, lạm phát tháng 1/2025 tăng 1% so với tháng trước. Kết quả này đưa lạm phát tăng lên 3,6% so với cùng kỳ năm trước, vượt kỳ vọng của thị trường (HSBC: 3,0%; Bloomberg: 3,1%). Yếu tố gây tăng bất ngờ chủ yếu do giá thực phẩm tăng cao (đặc biệt là thịt lợn) và chi phí y tế (tăng 9,5% so với tháng trước). Mặc dù cũng cần theo dõi chặt chẽ diễn biến lạm phát nhưng các chuyên gia HSBC cho rằng: "đây chưa phải là dấu hiệu đáng lo ngại, vì cả 2 yếu tố này đều có khả năng mang tính thời vụ hoặc chỉ là tác động nhất thời".
