Bộ Kinh tế Đài Loan khẳng định ngành bán dẫn nước này sẽ không chịu tác động đáng kể từ động thái mở rộng kiểm soát xuất khẩu đất hiếm của Bắc Kinh, nhờ nguồn cung đa dạng từ châu Âu, Mỹ và Nhật Bản. Tuy nhiên, chuỗi cung ứng toàn cầu cho xe điện và máy bay không người lái có nguy cơ bị xáo trộn nghiêm trọng.
Động thái mới nhất của Bắc Kinh được đưa ra vào thứ Năm (9/10), khi nước này bổ sung năm nguyên tố đất hiếm mới vào danh sách kiểm soát, đồng thời tăng cường giám sát đối với người dùng trong lĩnh vực chip. Theo Bộ Thương mại Trung Quốc, các biện pháp này nhằm siết chặt quyền kiểm soát ngành công nghiệp then chốt, ngay trước thềm cuộc gặp giữa Tổng thống Mỹ Donald Trump và Chủ tịch Tập Cận Bình tại Hàn Quốc vào cuối tháng 10. Các nguyên tố mới bao gồm holmium, erbium, thulium, europium và ytterbium, cùng với hàng chục công nghệ tinh chế, buộc các nhà sản xuất nước ngoài sử dụng vật liệu Trung Quốc phải tuân thủ nghiêm ngặt. Cùng ngày Chủ Nhật, Trung Quốc đã lên tiếng bảo vệ các biện pháp hạn chế xuất khẩu đất hiếm và thiết bị liên quan, cho rằng chúng xuất phát từ lo ngại về ứng dụng quân sự của các kim loại này trong bối cảnh xung đột quân sự thường xuyên.
Trong tuyên bố công bố hôm Chủ Nhật ngày 12/10, Bộ Kinh tế Đài Loan nhấn mạnh rằng các nguyên tố đất hiếm bị hạn chế mới từ Trung Quốc khác biệt so với những loại cần thiết cho quy trình sản xuất bán dẫn tại Đài Loan. Do đó, hoạt động chế tạo chip dự kiến vẫn diễn ra suôn sẻ mà không gặp trở ngại lớn trong ngắn hạn. Đài Loan là quê hương của gã khổng lồ TSMC - nhà sản xuất phần lớn chip tiên tiến dùng cho ứng dụng trí tuệ nhân tạo, chủ yếu nhập khẩu sản phẩm chứa đất hiếm hoặc dẫn xuất từ các đối tác phương Tây và Nhật Bản, giúp giảm thiểu rủi ro phụ thuộc vào nguồn cung từ đại lục. Dù vậy, Bộ Kinh tế Đài Loan cảnh báo rằng việc mở rộng kiểm soát có thể gây sóng gió cho chuỗi cung ứng toàn cầu, đặc biệt với các sản phẩm như xe điện và drone, những ngành đất hiếm đóng vai trò thiết yếu trong nam châm và linh kiện điện tử.
Tại Việt Nam, ngành công nghiệp sử dụng đất hiếm chủ yếu tập trung vào sản xuất nam châm vĩnh cửu (dùng cho động cơ EV, tuabin gió) và linh kiện điện tử, nơi nhu cầu tăng 20-30% hàng năm nhờ dòng vốn FDI từ Mỹ, Hàn Quốc và châu Âu. Giá dysprosi một nguyên tố thiết yếu cho nam châm NdFeB đã vọt từ 300 USD/kg lên 850 USD/kg tại châu Âu chỉ trong tháng 5/2025, trong khi terbi tăng gấp ba lần lên 3.000 USD/kg, mức cao nhất kể từ 2010.
Biến động giá Dysprosium Oxide trước và sau khi tạm ngừng giao dịch.Nguồn: strategicmetalsinvest.com
Bên cạnh rủi ro ngắn hạn, các doanh nghiệp Việt Nam trong lĩnh vực điện tử (như các nhà máy Samsung tại Bắc Ninh và Thái Nguyên) cũng đối mặt với nguy cơ chậm trễ nguồn cung cho cảm biến, ổ đĩa cứng và chip tiên tiến, vốn chiếm 60% nhập khẩu đất hiếm từ Trung Quốc. Theo Hiệp hội Các nhà sản xuất Điện tử Việt Nam (VEIA), nếu hạn chế kéo dài đến tháng 12/2025, sản lượng linh kiện có thể giảm 5-7%, ảnh hưởng đến kim ngạch xuất khẩu 150 tỷ USD/năm của ngành. Hơn nữa, các sản phẩm như drone và thiết bị y tế đang bùng nổ nhờ chuyển đổi số cũng dễ bị "kẹt" do thiếu hụt nguyên liệu tinh chế, vốn Trung Quốc kiểm soát hơn 90% toàn cầu.
Dù vậy, động thái của Bắc Kinh lại mở ra "cửa sáng" cho Việt Nam như một điểm nóng khai thác thay thế. Với trữ lượng đất hiếm xếp thứ sáu thế giới (sau Trung Quốc), các mỏ tại Lai Châu (Đông Pao) và dọc bờ biển miền Trung đang được đẩy mạnh đầu tư, theo kế hoạch của Chính phủ nhằm đạt sản lượng 2,02 triệu tấn/năm vào 2030, tăng gấp 10 lần so với hiện tại. Các doanh nghiệp như Tập đoàn Than Khoáng sản Việt Nam (Vinacomin) và các startup khai thác đang hợp tác với đối tác Australia, Nhật Bản để xây dựng nhà máy tinh chế, giúp giảm phụ thuộc nhập khẩu từ 80% xuống còn 50% trong hai năm tới. Giá đất hiếm tăng cao đã thu hút dòng vốn FDI "nóng", ví dụ quỹ đầu tư Mỹ Blackstone đang đàm phán dự án 500 triệu USD tại Tây Bắc, hứa hẹn tạo 5.000 việc làm và xuất khẩu 200.000 tấn/năm.
