Sau 20 năm hình thành và phát triển, Vụ Thanh toán thuộc Ngân hàng Nhà nước đã trở thành đơn vị nòng cốt trong xây dựng khuôn khổ pháp lý, hiện đại hóa hạ tầng và thúc đẩy thanh toán không dùng tiền mặt, đóng góp quan trọng cho sự phát triển của hệ thống ngân hàng.
Vụ Thanh toán được thành lập năm 2005 theo Quyết định 1210/QĐ-NHNN. Ban đầu đơn vị có 3 phòng nghiệp vụ và đến năm 2008 được kiện toàn thành Vụ Thanh toán với 4 phòng chức năng, đảm nhiệm công tác tham mưu, quản lý nhà nước về thanh toán. Năm 2019, Vụ được bổ sung thêm chức năng về hoạt động ngân hàng số.
Trong hai thập kỷ qua, Vụ Thanh toán tham mưu ban hành nhiều văn bản quan trọng như Nghị định thanh toán không dùng tiền mặt, cơ chế Fintech Sandbox, các thông tư về trung gian thanh toán, thẻ chip, QR code. Nhiều đề án lớn như Đề án phát triển thanh toán không dùng tiền mặt, Kế hoạch chuyển đổi số ngành ngân hàng hay thí điểm Mobile Money đều có sự tham gia xuyên suốt của đơn vị.
Sự phát triển của hạ tầng thanh toán thể hiện rõ qua các số liệu tăng trưởng. Sau 20 năm, giao dịch thanh toán không dùng tiền mặt tăng khoảng 500 lần về số lượng và hơn 60 lần về giá trị so với năm 2005. Giai đoạn 2015-2025, giao dịch Internet tăng 59 lần về số lượng và 21 lần về giá trị. Giao dịch qua điện thoại di động tăng 280 lần về số lượng và 600 lần về giá trị. Thanh toán QR, xuất hiện từ năm 2018, tăng khoảng 700 lần về số lượng và hơn 400 lần về giá trị.
Nguồn: Ngân hàng Nhà nướcHệ thống thanh toán điện tử liên ngân hàng (IBPS) vận hành từ năm 2002, đến nay tăng 36 lần về số lượng và 148 lần về giá trị giao dịch so với năm 2005. Hệ thống chuyển mạch tài chính và bù trừ điện tử do Napas vận hành từ năm 2015 trở thành nền tảng quan trọng cho thanh toán bán lẻ, thẻ chip và thanh toán QR; mức tăng trưởng trung bình giai đoạn 2018 đến 2025 đạt trên 170% về số lượng giao dịch và 180% về giá trị.
Trong giai đoạn 2017 đến 2025, Vụ Thanh toán đẩy mạnh tham mưu xây dựng các cơ chế phục vụ chuyển đổi số như định danh điện tử eKYC, thanh toán nhanh 24/7, ví điện tử, QR code, kết nối dữ liệu dân cư và triển khai Đề án 06. Hoạt động thanh toán được mở rộng sang các lĩnh vực giáo dục, y tế, giao thông và dịch vụ công, tạo nền tảng cho kinh tế số.
Vụ Thanh toán cũng tăng cường giám sát an ninh, an toàn hệ thống. Hệ thống SIMO, đưa vào vận hành năm 2025, hỗ trợ cảnh báo gian lận trong thanh toán. Tính đến ngày 11/12/2025, 122 trong số 147 đơn vị đã kết nối hệ thống. SIMO ghi nhận 592 nghìn bản ghi tài khoản hoặc ví có dấu hiệu nghi ngờ và phát cảnh báo tới 2,13 triệu lượt khách hàng. Hơn 670 nghìn giao dịch đã được khách hàng tạm dừng hoặc hủy sau cảnh báo, với tổng giá trị hơn 2.570 tỷ đồng.
Trong giai đoạn tới, Vụ Thanh toán định hướng hoàn thiện hành lang pháp lý cho ngân hàng số và thanh toán số, hiện đại hóa hạ tầng thanh toán bán lẻ, tăng cường giám sát rủi ro và mở rộng tài chính toàn diện. Các nhiệm vụ mới tập trung vào ứng dụng AI và phân tích dữ liệu lớn để phát hiện gian lận, nâng mức an toàn cho người dùng và hệ thống.
Với các đóng góp trong lĩnh vực thanh toán và ngân hàng số, Vụ Thanh toán đã được trao tặng Huân chương Lao động hạng Ba năm 2019 và Huân chương Lao động hạng Nhì năm 2025, cùng nhiều danh hiệu thi đua khác.
