Hơn 90% startup Việt Nam không sống sót qua 3 năm đầu – con số được Bộ Kế hoạch và Đầu tư công bố năm 2023 vẫn đang là lời cảnh tỉnh cho bất kỳ ai muốn khởi nghiệp. Trong bối cảnh ấy, việc một công ty công nghệ thuần Việt tồn tại tới hơn một thập kỷ trong lĩnh vực cạnh tranh vô cùng khốc liệt - với nhiều "ông lớn" sẵn sàng chi bội tiền để tranh giành thị phần - đã trở thành một case-study đáng nghiên cứu.
MoMo chính là case-study ấy.
Điều đáng chú ý là, MoMo đi được đến hôm nay, không đơn giản là vì họ chạy nhanh hơn đối thủ, hay gọi được nhiều vốn hơn người khác. Họ đứng vững nhờ một nguyên tắc rất đơn giản mà hầu hết startup Việt không làm được: ở mỗi giai đoạn, họ chỉ tập trung tuyệt đối vào một (hoặc rất ít) những điều quan trọng nhất để công ty sống sót và phát triển bền vững – mọi thứ khác, dù hấp dẫn đến mấy, đều tạm gác lại.
CEO MoMo - ông Nguyễn Mạnh Tường từng gói gọn triết lý đó trong một câu rất thực tế: "MoMo có tầm nhìn 3 năm, nhưng hành động 3 tháng".
Cựu CEO Apple Steve Jobs - huyền thoại trong giới khởi nghiệp công nghệ, từng tự hào: "Tôi tự hào về rất nhiều thứ chúng tôi đã không làm, không kém gì những thứ chúng tôi đã làm." Chính việc nói "Không" với hàng nghìn ý tưởng hay đã giúp Apple tập trung tạo ra iPod, iPhone, iPad.
MoMo, dù ở một thị trường và quy mô hoàn toàn khác, cũng áp dụng nguyên tắc tương tự – chỉ có điều thứ họ từ chối không phải là sản phẩm, mà là những lối mòn, những con đường mà nhiều người đã đi, những chiến lược tăng trưởng nhanh nhưng cũng có thể giết chết công ty bất cứ lúc nào khi khủng hoảng không may xảy ra.
Trong phiên thảo luận của Tech in Asia Saigon Summit 2024, CEO MoMo Nguyễn Mạnh Tường đã khiến cả hội trường ồ lên khi đưa ra một câu trả lời quá dỗi "thực dụng" cho câu hỏi thành công của MoMo đến từ đâu: "Muốn thành công, phải sinh tồn" - ông Tường nói. Và chiến lược sinh tồn của MoMo là tập trung toàn lực vào con đường duy nhất mà họ đã lựa chọn.
Năm 2010, MoMo ra đời với giấc mơ đơn giản: người Việt có thể giao dịch tài chính chỉ bằng điện thoại. Ví điện tử trên SIM được triển khai với toàn bộ nhiệt huyết của một nhóm kỹ sư trẻ. Họ tự xin giấy phép, xây hệ thống, mở mạng lưới đại lý – làm mọi thứ có thể. Nhưng dù vận hành đúng quy trình, sản phẩm vẫn không thu hút được người dùng. Trải nghiệm còn hạn chế, nhất là khi người dùng chủ yếu sử dụng điện thoại "cục gạch" đen - trắng, giao diện khó hiểu và khó dùng. MoMo tiếp tục đổi mới và rẽ hướng sang mô hình dịch vụ chuyển tiền tại cửa hàng, nhưng kết quả vẫn vậy.
Chỉ khi dành nhiều tháng đi thực tế ở bến xe, khu công nghiệp, xóm trọ - và học từ mô hình "send money home" ở Kenya, Tanzania, Rwanda - MoMo mới thấy điều cốt lõi: người lao động xa quê không chỉ cần chuyển tiền nhanh; họ cần sự an toàn, an tâm và niềm tin. MoMo chưa đáp ứng được những yếu tố đó; công nghệ và mô hình tốt đến đâu cũng không bù lại việc chưa hiểu nhu cầu thật.
Thay vì tiếp tục đổ tiền "hoàn thiện" công nghệ như phần lớn các startup khác sẽ làm, MoMo dừng toàn bộ mô hình cũ dù đã đầu tư hàng chục tỷ. Họ tập trung 100% nguồn lực sang làm ứng dụng di động – đúng thời điểm smartphone bắt đầu phổ biến. Một quyết định thực sự sáng suốt đã cứu công ty khỏi "chết yểu".
Ngay sau đó, MoMo tiếp tục đối diện bài toán sống còn thứ hai.
Năm 2012, khi MoMo gọi vốn, nhiều quỹ đầu tư thẳng thừng nhận định: Fintech sẽ chẳng thể tồn tại được với một hệ sinh thái hạn hẹp. Hầu hết ví điện tử tại thị trường Việt Nam đều được hậu thuẫn bởi các mảng khác như đặt xe, giao đồ ăn, mua sắm trực tuyến… Thì MoMo, một fintech độc lập, chỉ có thể dồn toàn bộ nguồn lực vào điều khác: xây core banking riêng, đạt PCI DSS Level 1, hệ thống chống gian lận quy mô lớn, khả năng xử lý hàng triệu giao dịch mà không làm hệ thống "sập".
Điều này, tuy không giúp cho MoMo tăng trưởng "dựng đứng" về quy mô người dùng, nhưng khi Uber – đối tác lớn nhất mà họ mất hai năm đàm phán và mới kết nối được 4 tháng – chuyển giao cho Grab - vốn đã có hệ sinh thái và đối tác thanh toán riêng, MoMo đã không gục ngã, vì họ vẫn có nền tảng và khả năng đứng vững độc lập, không cần dựa vào bất kỳ "ông lớn" nào.
Trong 15 năm, MoMo đã nói "không" rất nhiều lần. Nói không với những tính năng có vẻ hay nhưng người dùng chưa thực sự cần, nói không với việc "đốt tiền" mù quáng chỉ để thu về tăng trưởng ảo, nói không với những mô hình không còn phù hợp, nói không với việc chạy theo xu hướng khi hạ tầng chưa sẵn sàng…
MoMo chỉ nói "Có" với những chiến lược đủ thực dụng để giúp công ty "sống sót" thêm một tháng, một quý, một năm… và những con đường đủ dài hạn để giúp họ sống thêm nhiều năm nữa.
AI là con đường mà MoMo đã chọn. Từ những năm 2017 - 2018, MoMo bắt đầu đặt AI vào trung tâm chiến lược công nghệ. Đây không phải là một quyết định chạy theo xu thế, mà là yêu cầu tất yếu để MoMo tiếp tục sống sót.
Khi số lượng giao dịch đạt hàng trăm triệu lượt mỗi tháng, không một mô hình thủ công nào có thể đảm bảo an toàn, tốc độ và tính chính xác. Kể từ đó đến nay, MoMo đã tiếp tục đầu tư mạnh mẽ để nâng cao hạ tầng công nghệ và nghiên cứu ứng dụng AI vào mọi khía cạnh của doanh nghiệp. Nền tảng công nghệ này, ngoài việc giải quyết những yếu tố sống còn, thì còn mở ra cho MoMo con đường phát triển bền vững, với hệ sinh thái dịch vụ tài chính đa dạng, để dữ chân người dùng đúng nghĩa, thay vì phụ thuộc vào khuyến mãi.
Hiện MoMo sở hữu hơn 1.000 kỹ sư công nghệ với hơn 200 chuyên gia AI, vận hành hàng trăm mô hình học máy. Trung bình mỗi giao dịch đi qua 6–7 mô hình AI – từ phát hiện gian lận theo thời gian thực, cá nhân hóa, hỗ trợ khách hàng 24/7, tối ưu vận hành đến chấm điểm tín dụng cho những người chưa từng có lịch sử tín dụng. Năng lực tính toán được bảo đảm bởi hệ thống GPU tiên tiến (16 GPU H100 và 8 GPU A100), đủ khả năng xử lý lượng dữ liệu lớn theo thời gian thực. MoMo cũng đạt chuẩn bảo mật cao nhất như PCI DSS Level 1, ISO 27001:2022, ISO 27701:2019 và ứng dụng công nghệ Dynamic Liveness trong eKYC.
Cùng với đó, MoMo đã trở thành một trong những kênh thanh toán chủ lực của dịch vụ công trực tuyến. Đây là lĩnh vực có yêu cầu bảo mật và độ ổn định rất cao, vốn trước đây gắn liền với các tổ chức ngân hàng hoặc hạ tầng của Nhà nước. Từ năm 2019, MoMo được tích hợp vào Cổng Dịch vụ công Quốc gia; đến nay, nền tảng này xử lý khoảng 25–35% tổng giao dịch không tiền mặt trên Cổng DVCQG và gần 50% lệ phí xét tuyển đại học. MoMo hỗ trợ thanh toán học phí, viện phí, thuế và nhiều dịch vụ hành chính ở 34 tỉnh thành; gần 9.000 trường học và hơn 200 bệnh viện đã tích hợp MoMo. Đặc biệt, MoMo là một trong những nền tảng tư nhân đầu tiên đồng hành cùng Bộ Công an triển khai xác thực điện tử và thanh toán trực tuyến trên VNeID – một bước tiến quan trọng trong chiến lược số hóa dịch vụ công.
Hệ sinh thái này hỗ trợ người dùng toàn diện về tài chính, từ thanh toán, đến lập kế hoạch chi tiêu, phòng ngừa rủi ro, tích lũy, đến tiếp cận các khoản vay nhỏ phù hợp khả năng. Điều đó giúp MoMo liên tục tăng trưởng về quy mô, ngày càng thấu hiểu hành vi của hơn 30 triệu người dùng, và tận dụng chính sự thấu hiểu đó để phát triển các sản phẩm tài chính cá nhân hóa.
Nhìn lại hành trình 15 năm, trong bối cảnh mà 9/10 doanh nghiệp khởi nghiệp không vượt qua được năm thứ ba, khả năng tập trung làm tốt những điều tưởng chừng nhỏ bé một cách kỷ luật và dài hạn chính là yếu tố giúp MoMo vượt qua nhiều lần "suýt chết" để trở thành Tập đoàn Công nghệ Tài chính có tầm ảnh hưởng quốc gia.
Những bài học này vẫn sẽ còn nguyên giá trị với bất kỳ doanh nghiệp công nghệ nào đang tìm cách tồn tại lâu dài tại thị trường Việt Nam: tập trung vào những điều quan trọng và kiên định dài hạn không chỉ là lựa chọn an toàn – mà đôi khi, đó lại là con đường duy nhất để startup có thể đi đến đích.
