Sau nhiều nỗ lực của cơ quan quản lý, các thành viên thị trường, “giấc mơ” nâng hạng kéo dài hàng thập kỷ của nhà đầu tư chứng khoán Việt Nam được kỳ vọng sẽ sớm trở thành hiện thực, có thể ngay trong năm 2025.
Trong một cuộc họp với Uỷ ban Chứng khoán Nhà nước (UBCKNN) cuối năm ngoái, đại diện Morgan Stanley cho rằng thị trường chứng khoán Việt Nam nếu được nâng hạng từ cận biên lên mới nổi có thể giúp thu hút 800 triệu USD từ các nhà đầu tư thụ động sử dụng bộ chỉ số FTSE, và 2 tỷ USD từ các nhà đầu tư thụ động dùng bộ chỉ số khác. Đồng thời, khi thị trường nâng hạng, các quỹ chủ động sẽ tham gia tích cực hơn, dự kiến sẽ có khoảng 4-6 tỷ USD vào Việt Nam.
Kỳ vọng là vậy nhưng quá trình giải ngân thực tế có lẽ không đơn giản. Yếu tố đầu tiên và quan trọng nhất để các cổ phiếu Việt Nam có thể đón được dòng tiền lớn sau nâng hạng là room ngoại. Nhìn chung, đa phần các cổ phiếu niêm yết lớn nhất thị trường hiện nay đều còn room ngoại, tuy nhiên mức độ phân bổ có sự khác biệt rõ rệt và con số thực tế hạn chế hơn rất nhiều .
Về mặt lý thuyết, TTCK Việt Nam có rất nhiều cổ phiếu “rủng rỉnh” room ngoại để đón nhà đầu tư nước ngoài, có thể kể đến như HPG, VHM, VIC, GAS, GVR, VNM, MSN, BCM, SAB, BSR, HVN, SSI, DGC, BVH, VRE, EIB, SHB, POW, VCI, VGC, KBC, PGV, NAB, VND, NVL… Tuy nhiên, phần lớn trong số này, room ngoại thực tế thấp hơn nhiều do lượng lớn cổ phiếu đang nằm trong tay cổ đông Nhà nước chi phối, cổ đông chiến lược, cổ đông nội bộ và người có liên quan.
Mặt khác, nhiều cổ phiếu vốn hóa lớn trên TTCK Việt Nam không còn nhiều room ngoại, thậm chí cạn kiệt. Trong số này có nhiều cái tên “hot” được khối ngoại săn đón như FPT, MWG, ACB, PNJ, GMD, FRT,… Những cổ phiếu này trước đây thường xuyên kín room buộc khối ngoại phải trả giá cao để sở hữu. Trong bối cảnh khối ngoại bán ròng triền miên trên TTCK thời gian qua, các cổ phiếu này đã hở room tuy nhiên không quá lớn.
Tương quan giữa 2 tiêu chí tỷ lệ free float tối thiểu và hạn chế sở hữu nước ngoài (FOL) cũng được đề cập trong báo cáo mới đây của SHS. Theo đó, Trường hợp thị trường hoặc cổ phiếu có giới hạn tỷ lệ sở hữu nước ngoài, FTSE sẽ tính toán tỷ lệ cổ phiếu có thể đầu tư dựa trên giá trị nhỏ hơn giữa tỷ lệ free float và tỷ lệ FOL đó. Ngoài ra, một cổ phiếu phải còn ít nhất 20% dư địa sở hữu cho nhà đầu tư nước ngoài so với giới hạn FOL của nó thì mới đủ tiêu chuẩn vào chỉ số.
Bên cạnh đó, để lọt vào rổ chỉ số tham chiếu của các ETF, cổ phiếu còn phải đáp ứng tiêu chí về tính thanh khoản . Cụ thể, một cổ phiếu (chưa phải là thành phần chỉ số) cần có khối lượng giao dịch đáp ứng ít nhất 0,050% tổng số cổ phiếu lưu hành (sau khi đã điều chỉnh theo free float và giới hạn sở hữu nước ngoài) trong tối thiểu 10 trên 12 tháng trước đợt đánh giá.
Ngoài ra, SHS cho rằng cần xem xét một số điều kiện khác như tính liên tục trong giao dịch, tình trạng niêm yết, loại hình công ty và chứng khoán để lựa chọn cổ phiếu. SHS chọn lọc các cổ phiếu đáp ứng những tiêu chí trên và tiềm năng tăng giá sau nâng hạng gồm VNM; VHM; VIC; HPG; SSI; MSN; VCI; VND; VIX; DGC.
Một danh sách tương tự cũng được SSI Research đưa ra trong báo cáo phân tích trước khi Thông tư 68 có hiệu lực hồi năm ngoái. Các cổ phiếu hưởng lợi mà bộ phận phân tích này đánh giá có thể hưởng lợi lớn khi Việt Nam được nâng hạng lên thị trường mới nổi của FTSE Russell gồm: VNM, VHM, VIC, HPG, VCB, SSI, MSN, VND, DGC, VRE, VCI.
Trong khi đó, cũng phân tích các tiêu chí nâng hạng thị trường theo FTSE và MSCI, VPBankS cho rằng cấu thành danh mục cho triển vọng nâng hạng sẽ bao gồm VCB, HPG, VNM, VIC, VHM và MSN. CTCK này nhấn mạnh đây là những doanh nghiệp có hoạt động ổn định, sức khỏe tài chính lành mạnh, có khả năng tăng trưởng trong tương lai.
Không thể phủ nhận, nâng hạng thị trường từ cận biên lên mới nổi đem lại kỳ vọng lớn cho chứng khoán Việt Nam nói chung. Tuy nhiên, nhà đầu tư cũng cần cân nhắc kỹ mức độ tác động đối với từng cổ phiếu mục tiêu. Bên cạnh đó, dòng tiền rút ra từ các quỹ ngoại chuyên đầu tư vào thị trường cận biên cũng là một yếu tố cần được đánh giá.
Thực tế, chứng khoán Việt Nam vẫn đang chịu áp lực bán ròng triền miên từ khối ngoại. Kể từ khi tạm dừng bán ròng trong tháng 1/2024 đến nay, nhà đầu tư nước ngoài đã xả hàng không ngừng nghỉ trên TTCK Việt Nam. Tính riêng trên HoSE, tổng giá trị bán ròng luỹ kế trong một năm trở lại đây đã lên đến hơn 100.000 tỷ đồng. Thực trạng này có phần trái ngược với kỳ vọng dòng vốn ngoại sẽ đến sớm để đón đầu sóng nâng hạng.
