Ở tuổi 42, khi nhiều người cùng thế hệ đã an phận với cuộc sống giản dị thì người đàn ông ở Trung Quốc mang tên Tông Khánh Hậu lại bắt đầu một hành trình mới, hành trình đã thay đổi cả ngành đồ uống tại đất nước tỷ dân, kỳ tích mà Coca-Cola hay Pepsi phải nể phục. Người đàn ông từng quét sân trường bất ngờ nhận được “lá thư cuộc đời” và ông đã tận dụng nó bằng tất cả nghị lực của mình.
Từ cây chổi đến chai nước
Tông Khánh Hậu sinh ra trong một gia đình nghèo ở Chiết Giang. Sau khi học hết cấp hai, ông phải nghỉ học, lên các nông trường chè miền núi để kiếm sống. Trở về quê cũng không thoát khỏi cái nghèo, ông tiếp tục lên Hàng Châu mưu sinh, và nhận việc quét dọn trong một trường tiểu học. Nhưng cuộc sống có cách riêng để thử lòng người. Từ công việc khiêm tốn ấy, Tông nhận ra nhu cầu nhỏ bé nhưng phổ biến: trẻ con thích có đồ uống mát lạnh và dinh dưỡng trong giờ ra chơi. Năm 1987, ông gom góp được 200.000 nhân dân tệ, mở một cửa hàng tạp hóa nhỏ trong khuôn viên trường học, bán nước giải khát, kem và đồ dùng học sinh. Ông đặt tên cửa hàng là “Wahaha”, trong tiếng Trung có nghĩa là “đứa trẻ vui vẻ” một cái tên mang đúng tinh thần của ông: chân thành, giản dị và tràn đầy hy vọng.
Tông Khánh Hậu tại công ty WahahaKhông ai ngờ, quầy hàng nhỏ bé đó lại trở thành khởi nguồn của đế chế nước giải khát lớn nhất Trung Quốc sau này.
Lá thư định mệnh và bước ngoặt của một đời người
Tháng 4 năm 1987, Tông Khánh Hậu nhận được lá thư bổ nhiệm chính thức cho vị trí trưởng phòng kinh doanh của Phòng Giáo dục huyện Thượng Thành, thành phố Hàng Châu – một tờ giấy đã úa màu thời gian, nhưng vẫn được ông lưu giữ đến cuối đời. Khi ấy, phòng kinh doanh của huyện đang nợ nần, còn cấp trên giao chỉ tiêu lợi nhuận 40.000 NDT/năm. Tông không chỉ chấp nhận mà còn cam kết gấp đôi con số ấy.
Ông bắt đầu đi khắp các trường học, gặp từng giáo viên, từng phụ huynh, để hiểu nhu cầu thực sự của học sinh. Một cuộc khảo sát quy mô 3.000 học sinh mà ông tự tiến hành cho thấy gần một nửa trẻ em bị suy dinh dưỡng. Thay vì bán nước ngọt như mọi người, ông nảy ra ý tưởng táo bạo: tạo ra một loại thức uống bổ dưỡng giúp trẻ em khỏe mạnh hơn. Với sự tư vấn của Giáo sư Chu Thụ Dân của Đại học Dược Chiết Giang, ông cho ra đời nước uống dinh dưỡng Wahaha, sản phẩm đầu tiên của Trung Quốc dành riêng cho trẻ em.
Ngay khi ra mắt năm 1988, khẩu hiệu “Uống Wahaha, thưởng thức vị ngon!” lan tỏa khắp các sân trường, khu dân cư và cửa hàng tạp hóa trên toàn quốc.
Chỉ sau ba năm, doanh thu của Wahaha tăng từ 4,8 triệu NDT lên hơn 100 triệu NDT. Một kỳ tích giữa thời kỳ kinh tế Trung Quốc còn chập chững bước vào cơ chế thị trường.
Bước lên sân khấu lớn
Khi nhà máy thực phẩm đóng hộp Hàng Châu bên bờ vực phá sản, Tông Khánh Hậu nhận thấy cơ hội mới. Năm 1991, ông mua lại nhà máy với giá 80 triệu NDT, dù nhiều người gọi đó là “canh bạc liều lĩnh”. Nhưng chỉ sau ba tháng, nhà máy đã có lãi. Một năm sau, doanh thu và lợi nhuận Wahaha tăng gấp đôi. Từ đó, cái tên Wahaha trở thành biểu tượng cho sự bền bỉ và tinh thần “làm bằng được” của người Trung Quốc thời kỳ đổi mới.
Khi Coca-Cola và Pepsi thống trị thị trường, hầu hết doanh nghiệp nội địa đều e dè. Nhưng Tông Khánh Hậu không nghĩ thế. Năm 1998, ông cho ra đời Future Cola là loại nước có ga “của người Trung Quốc cho người Trung Quốc”. Với chiến lược giá rẻ và phủ sóng mạnh mẽ tại nông thôn, nơi hai “ông lớn” phương Tây bỏ qua Future Cola đã nhanh chóng chiếm 12% thị phần nước giải khát có ga, ngang ngửa Pepsi ở Trung Quốc. Câu nói nổi tiếng của Tông trở thành triết lý kinh doanh kinh điển: “Coca-Cola và Pepsi chiếm lĩnh thành phố. Tôi có 1,3 tỷ người ở nông thôn. Chỉ cần mỗi người uống một chai Wahaha, giấc mơ của tôi đã thành hiện thực”. Công ty này đã kiếm được 10 tỷ NDT (1,46 tỷ USD) năm 2003.
Một số sản phẩm của WahahaĐầu những năm 2000, Wahaha bắt tay với Danone (Pháp) trong liên doanh sản xuất đồ uống. Hợp tác giúp công ty vươn tầm quốc tế, nhưng cũng sớm nảy sinh mâu thuẫn. Khi Danone tìm cách kiểm soát thương hiệu, Tông Khánh Hậu dứt khoát rút khỏi liên doanh và giành lại toàn quyền thương hiệu Wahaha. Sự cứng rắn của ông khiến giới truyền thông phương Tây gọi đây là “trận chiến thương hiệu thế kỷ” khi một doanh nghiệp Trung Quốc lần đầu tiên chiến thắng tập đoàn đa quốc gia.
Dù đã trở thành tỷ phú, Tông Khánh Hậu vẫn giữ thói quen đi khảo sát thị trường 200 ngày mỗi năm. Ông tự lái xe, đến từng tỉnh, từng huyện, nói chuyện với người bán hàng, hỏi họ về thị hiếu mới. Chính sự giản dị và tinh thần học hỏi ấy khiến ông được mệnh danh là “doanh nhân chăm chỉ nhất Trung Quốc”. Tính đến năm 2007, Wahaha đạt doanh thu 25,8 tỷ NDT, đứng đầu Trung Quốc về sản lượng, lợi nhuận và tổng tài sản suốt hơn một thập kỷ.
Di sản của một người bình thường làm điều phi thường
Tông Khánh Hậu từng nói: “Tôi chỉ là một người bình thường, nhưng sống trong một thời đại phi thường. Nếu không có cải cách và mở cửa, sẽ không có Wahaha và cũng chẳng có tôi hôm nay”. Mỗi năm, Wahaha tiêu thụ hơn 10 tỷ chai đồ uống tương đương trung bình mỗi người dân Trung Quốc uống 10 chai Wahaha.
Tông Khánh Hậu qua đời vào cuối năm 2023, ở tuổi 78, Trung Quốc không chỉ mất đi một doanh nhân kỳ cựu, mà còn mất đi biểu tượng của thế hệ khởi nghiệp đầu tiên sau cải cách mở cửa. Ông từng là người giàu nhất Trung Quốc đại lục, theo Forbes 2010, với tài sản ước tính 7 tỷ USD. vượt qua hàng loạt tên tuổi công nghệ thời bấy giờ.
Ông nổi tiếng là người giản dị và đam mê công việcĐiều khiến Tông Khánh Hậu khác biệt không chỉ là sự giàu có, mà là cách ông làm giàu. Trong hơn ba thập kỷ, Wahaha không chỉ bán nước giải khát, mà còn bán một lối sống giản dị, tự lực, tự tôn dân tộc, điều hiếm thấy ở thời điểm mà hàng ngoại đang “xâm chiếm” thị trường tiêu dùng Trung Quốc. Nhờ chiến lược bền bỉ, Wahaha từng chiếm tới 15% thị phần nước giải khát nội địa, góp phần thúc đẩy sự hình thành của chuỗi cung ứng nội địa khổng lồ gồm nông dân, nhà cung cấp bao bì, vận tải và bán lẻ, tạo hàng triệu việc làm gián tiếp.
Giới phân tích nhận định, Wahaha chính là một “mô hình kinh tế thu nhỏ” phản ánh quá trình đô thị hóa và trỗi dậy của tầng lớp trung lưu Trung Quốc: từ việc trẻ em nông thôn lần đầu được uống sữa dinh dưỡng, đến việc người tiêu dùng thành thị tự hào dùng sản phẩm nội địa trong cuộc cạnh tranh với hàng phương Tây.
Người kế vị và những cơn sóng ngầm quyền lực
Sau khi Tông Khánh Hậu qua đời, con gái duy nhất của ông Tông Phức Lị (Kelly Zong Fuli) chính thức trở thành người kế nhiệm. Được mệnh danh là “đại công chúa Wahaha”, cô từng được cha chuẩn bị kỹ lưỡng để nối nghiệp, tốt nghiệp Đại học Zhijiang và từng điều hành nhiều chi nhánh của tập đoàn. Tuy nhiên, sự chuyển giao quyền lực không êm đềm như hình ảnh một gia đình kiểu mẫu khi bất ngờ xuất hiện 3 người tự xưng anh chị em cùng cha khác mẹ của Tông Phức Lị và tranh giành tài sản trị giá 2 tỷ đô la thừa kế. Cuộc chiến này được dư luận đặc biệt quan tâm.
Bà Tông Phức LịTháng 9 năm 2025 vừa qua, Tông Phức Lị bất ngờ nộp đơn từ chức, rời khỏi cương vị Chủ tịch Hội đồng quản trị, Giám đốc pháp nhân và Tổng giám đốc Wahaha, dù vẫn nắm giữ 29,4% cổ phần – vị trí cổ đông lớn thứ hai của tập đoàn.
Truyền thông Trung Quốc gọi đây là “cú sốc hậu Tông Khánh Hậu”, bởi việc này đã hé lộ những mâu thuẫn sâu sắc trong nội bộ ban lãnh đạo và gia tộc họ Tông.
Theo Caixin Global, các cuộc tranh cãi giữa gia đình sáng lập và các cổ đông tổ chức tại Hàng Châu xoay quanh định hướng phát triển và kiểm soát tập đoàn. Một số người trong họ Tông cho rằng Tông Phức Lị quá mạnh mẽ, thiên về thương hiệu cá nhân “Oa Tiểu Tông”, khiến tập đoàn mất đi sự đoàn kết truyền thống.
Chú ruột của cô là Tông Trạch Hậu thậm chí công khai phê bình trên mạng xã hội rằng: “Cô ấy thông minh, tài giỏi, nhưng đức chưa trọn, tài chưa thành. Wahaha không phải của riêng gia tộc họ Tông”. Những lời này không chỉ phản ánh sự rạn nứt trong gia đình, mà còn đặt ra câu hỏi lớn về tương lai của một thương hiệu từng là biểu tượng quốc gia.
Giới chuyên gia nhận định, Wahaha hiện đang đứng ở ngã rẽ của thời đại số hóa và cạnh tranh quốc tế khốc liệt. Khi các thương hiệu như Nongfu Spring, Genki Forest hay Yuanqi Senlin nổi lên, Wahaha – từng là “người khổng lồ” – lại phải học cách thích nghi với thế hệ tiêu dùng Gen Z, vốn quan tâm nhiều hơn đến chất lượng, sức khỏe và giá trị biểu tượng.
Dù vậy, di sản mà Tông Khánh Hậu để lại vẫn mang giá trị vượt thời gian. Ông chứng minh rằng “sức mạnh nội địa” có thể tạo nên kỳ tích, và thương hiệu Trung Quốc hoàn toàn có thể cạnh tranh sòng phẳng với phương Tây.
